Amersfoort scoort hoog op allerhande lijstjes: het was de beste stad om in te wonen, de beste hotelstad en de sportiefste stad van Nederland. Maar zijn al die titels wel zo mooi als ze klinken? Zijn er minder fraaie zaken die bewust of onbewust niet belicht worden? En spant de stad zich in om de mooie noteringen te behouden of zakt de stad weg in passiviteit? In deze tweede uit een reeks: Amersfoort Nationale Onderwijsstad 2021-2022.
In het vorige artikel werd de titel "Amersfoort, groenste stad van Europa"
tegen het licht gehouden. De tweede titel die onder de loep wordt genomen is "Amersfoort, Nationale Onderwijsstad van het jaar". Vanwege Corona mocht Amersfoort deze titel zelfs twee jaar lang dragen, de festiviteiten werden in 2020 namelijk uitgesteld tot dit jaar.
Waarom heeft Amersfoort deze eervolle vermelding? De website Amersfoort Nationale Onderwijsstad geeft duidelijkheid. Amersfoort wordt geprezen als stad waar serieus gebouwd wordt aan het onderwijs van morgen en daarna. Onderwijsinstellingen, bedrijven, maatschappelijke organisaties, de gemeente, inwoners: iedereen is hierbij betrokken en Amersfoort dient andere steden tot inspiratie met haar aanpak, aldus de site. De stad heeft uitstekend lager en voortgezet onderwijs. En de laatste jaren is er een groeiend aanbod hoger onderwijs, wederom aldus de site.
HBO-arm
Die laatste opmerking is een nader onderzoek waard. Want waar vinden we het hoger onderwijs in Amersfoort? Er is een vestiging van de Hogeschool Utrecht (verder afgekort als HU), maar deze is de afgelopen jaren flink ontmanteld. De eerstejaars van de Evangelische Hogeschool zitten in Amersfoort. Een universiteit heeft Amersfoort niet, of het moet de SOMT zijn, the University of Physiotherapy op de Hoef. Dit is een private opleiding, dus minder toegankelijk dan de gemiddelde universiteit. Last but not least beschikt Amersfoort (of eigenlijk Hoogland) nog over de Universiteit van de Geit, absoluut de moeite waard maar geen serieuze speler in dit veld.
Nu zit het hoger onderwijs vaak in bepaalde steden geconcentreerd. Wellicht is Amersfoort niet groot genoeg om deze vormen van onderwijs binnen de stadsgrenzen te hebben. Tijd voor een vergelijkend warenonderzoek: hoeveel studenten zijn er in andere steden in Nederland, die in de betreffende stad een opleiding aan HBO of Universiteit volgen? Zie hiervoor de onderstaande grafiek.
Duidelijk wordt dat Amersfoort een echte onderpresteerder is: van alle steden van enig formaat zijn Amersfoort en Emmen de klein-duimpjes in onderwijsland. Ze hebben vrijwel geen hoger onderwijs binnen de stadsgrenzen en worden afgetroefd door veel kleinere steden als Deventer, Delft en Dronten.
Ingelijfd
Was Amersfoort dan altijd een hoger-onderwijs-arme stad? Neen, een echte studentenstad is Amersfoort nooit geweest, maar hoger onderwijs was wel degelijk prominent aanwezig in de stad. Middeloo is misschien wel het meest spraakmakende voorbeeld. Samen met de School voor Creatieve Therapie, en later ook de de Akademie voor Beeldende Vorming, brachten ze veel opmerkelijke Amersfoorters voort zoals Guido de Wijs, Sjef Bode, Willem Borra en Terts Brinkhoff, bedenker van de Parade.
Deze creatieve weelde bleef echter niet in Amersfoort. In de jaren ‘80 van de vorige eeuw nam toenmalig minister Deetman de HBO-wereld flink op de schop. Hij wilde dat de onderwijsinstellingen fuseerden tot grote clusters om ze zo doeltreffender en efficiënter te maken. Dat bracht een beweging op gang waarbij in de regio Utrecht de HU ontstond.
Alles wat naar hoger onderwijs rook in de provincie en omgeving werd ingelijfd in de HU. De toenmalige wethouder van Onderwijs van Utrecht, de heer Pot, stimuleerde deze ontwikkeling en zorgde ervoor dat de HU zich zo veel mogelijk vestigde in de stad Utrecht. Alle andere steden en dorpen in de provincie, en ook Hilversum, verloren zo hun hoger onderwijs. Amersfoort trof hetzelfde lot.
Volwaardig
Totdat in 2007 de HU ook de Beiaardschool naar de stad Utrecht wilde halen. De Amersfoortse politiek schrok wakker en kwam, na 20 jaar, in het geweer tegen deze kaalslag. Resultaat was dat er goede afspraken werden gemaakt met de HU. Er kwam in Amersfoort een volwaardige vestiging voor HBO met verschillende voltijdsopleidingen. En er werd een prachtig nieuw gebouw neergezet bij de rotonde De Nieuwe Poort. Het naastgelegen parkeerterrein was ook bedoeld voor nieuwbouw van de HU.
Amersfoort zou binnen enkele jaren 5000 voltijds HBO-studenten gaan tellen. Er kwamen studentenverenigingen, er waren aan het begin van elk schooljaar introductiedagen waarbij nieuwe studenten welkom werden geheten in de stad. De eerdergenoemde SOMT vestigde zich in Amersfoort en de stad bood een volwaardig en gevarieerd onderwijsaanbod.
Tweede leegloop
Het beleid van de HU werd rond 2015 echter radicaal omgegooid. Vrijwel alle HBO-voltijdsopleidingen verhuisden naar de stad Utrecht. Amersfoort verloor veel HBO-studenten en stond weer met lege handen. Vanuit de gemeenteraad volgden diverse moties die B&W opriepen meer HBO-opleidingen naar Amersfoort halen. Tot nu toe mocht dat niet baten. De wethouder van Onderwijs heeft één of twee keer per jaar een gesprek met de HU. Deze gesprekken zijn niet openbaar, maar het beleid van de HU doet vermoeden dat de Amersfoortse wethouders van Onderwijs sindsdien niet alles op alles hebben gezet de wens van de gemeenteraad te realiseren. Amersfoort telde in 2010 namelijk zo’n 3.000 studerenden. In 2021 zijn dat er 1000 minder.
De HU had nog wel een pleister op de wonde voor Amersfoort: de beiaardschool mag voorlopig in Amersfoort blijven. En de stad kreeg een aantal associate degree (AD) opleidingen, een tweejarige schakelklas tussen MBO en HBO. Mochten deze opleidingen onverhoopt een groot succes blijken, dan zullen ze waarschijnlijk snel naar verdwijnen naar Utrecht Science Park.
Goed uitgepakt
Zoals eerder gezegd was er onder Deetman een centralisatie van hoger onderwijs. In veel steden pakte dit goed uit. Zoals in Arnhem, dat veel modeopleidingen naar zich toe trok en nu bekend staat als modestad van Nederland. En in Zwolle is veel zorg besteed aan binnenhalen van HBO-opleidingen: die stad speelt nu een prominente rol in onderwijsland. In Dordrecht ontdekten ze dat vrijwel al het hoger onderwijs naar Rotterdam werd verhuisd. Men stak daar de handen uit de mouwen en heeft via het Programma Hoger Onderwijs Drechtsteden nu de samenwerking opgepakt met drie verschillende hogescholen.
Hoe anders is dit in Onderwijsstad Amersfoort? Geen initiatieven om hoger onderwijs naar Amersfoort te halen, maar toestaan dat de stad leegloopt op dit gebied. Dat betekent ook dat relatief veel jongeren die gaan studeren de stad verlaten en er niets voor terug komt. Zie bijvoorbeeld de onderstaande cijfers van het CBS over de leeftijdsverdeling van Amersfoort. In de leeftijdscategorie 20 tot 30 jaar presteert de stad onder het Nederlands gemiddelde.
Wat doet de stad dan wel? Een deel van de Amersfoortse politiek heeft een andere benadering gevonden waarmee zij niet met de vuist op tafel hoeft te slaan richting de HU met de eis dat zij haar beloften na komt of moet gaan lobbyen bij andere Hogescholen en Universiteiten om zich in Amersfoort te vestigen. Dé oplossing is simpelweg de situatie accepteren en roepen dat het Utrecht Science Park ook van Amersfoort is.
Dat bleek toen de regio Utrecht in 2019 op een gedeelde tweede plek kwam te staan in de Regional Competitiveness Index, een lijst van de meest innovatieve regio's in Europa. "Dit succes hebben we met de overweldigende inzet van bedrijven en kennisinstellingen vooral ook te danken aan onze inwoners", zei burgemeester Bolsius destijds in het AD.
Hét voorbeeld van innovatie in de regio is het Utrecht Science Park met al haar hoger onderwijs- en kennisinstellingen. Bolsius is trots op het Utrecht Science Park, de plek waar vrijwel alle HBO-opleidingen uit Amersfoort naar toe zijn gehaald. Met als gevolg dat het aanbod van hoger onderwijs in Amersfoort geminimaliseerd is en Amersfoort in de regio een marginale rol speelt. De genoemde kennisinstellingen die zo'n belangrijke rol spelen vind je namelijk niet (meer) in Amersfoort.
Kortom, als het om het hoger onderwijs gaat, heeft Onderwijsstad Amersfoort de boot ernstig gemist. Maar misschien dat de stad dit feestjaar aangrijpt om alsnog een échte onderwijsstad te worden.