In het Hogekwartier hoefden zestig parkeerplaatsen niet aangelegd te worden in ruil voor tien leenauto’s. Door het autobezit te verminderen hopen college en de gemeenteraad dat er minder kilometers gereden gaan worden, wat beter is voor het milieu. Ontwikkelaars hoeven minder ruimte beschikbaar te stellen voor parkeerplaatsen, zodat meer woningen gebouwd kunnen worden. Kortom: een win-win situatie. Maar is dit wel zo?
Charlotte (piercings, in sportkleding) stapt net in de auto om een pakketje op te halen. Ze woont in één van de huurwoningen van het Hogekwartier, vlakbij het zwembad Amerena. Het regent en ze heeft geen zin om nat te worden. Een deelauto? Ze kijkt bedachtzaam. ‘Die heb ik nog nooit gebruikt.’ Ook niet toen ze hier net kwam wonen, en zelf nog geen auto had. ‘Je hebt liever je eigen auto, toch?’
Het idee achter de deelauto’s is gebaseerd op MaaS: Mobility as a Service. Een concept dat ervan uitgaat dat burgers ander (lees: milieu- en ruimtevriendelijker) gedrag laten zien, als zij ontzorgd worden in hun mobiliteit. De bedenkers verwachten dat mensen hun auto zullen laten staan, of misschien zelfs helemaal geen auto zullen aanschaffen.
Reizen op maat
Het houdt in dat mensen via een app een overzicht krijgen van alle reismogelijkheden, bijvoorbeeld de deelfiets, -auto, -scooter, of de trein, tram, of (water)taxi. En vooral ook combinaties van deze vervoersmogelijkheden, zodat reizen op maat mogelijk is en de reiziger zo snel, duurzaam of zorgeloos mogelijk van deur tot deur kan reizen. Dat niet alleen: met MaaS-apps kunnen reizen ook gepland, geboekt en betaald worden.
Simpel gezegd: als je vanuit de binnenstad van Amersfoort naar het dorpshuis De Neng in Hoogland wilt reizen, vertelt de MaaS-app precies hoe je daar met verschillende vervoersmiddelen kan komen. Je begint met een deelfiets, waarmee je naar het stadhuis fietst. Vervolgens neem je stadsbus 4, die via Kattenbroek naar Hoogland rijdt. Omdat de kans op regen dan groot is, staat een taxi te wachten die je de laatste 500 meter vervoert. Vervolgens reken je via de app af. De MaaS-aanbieder verrekent de kosten met de betrokken mobiliteitsaanbieders.
De reiziger krijgt misschien zelfs meer dan verwacht, valt te lezen in de brochure over MaaS van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Zo kunnen de vervoersdata gekoppeld worden aan weersvoorspellingen en nieuws over vertragingen, of met andere informatie die van invloed is op de gewenste reis, zoals pakketbezorging of vliegreizen.
Daar is in Amersfoort nog geen sprake van: het Hogekwartier werkt alleen met deelauto’s, niet met de app die je van A naar B brengt. Hoewel er over MaaS gesproken wordt, gaat het dus eigenlijk alleen over een onderdeel ervan. In het Hogekwartier wordt de deelauto uitgerold door Axxel, samen met de Alliantie en de gemeente Amersfoort. Wel heeft de wethouder mobiliteit als doelstelling om voor geheel Amersfoort één app te bouwen, blijkt uit het deelakkoord duurzaamheid van januari 2021. Dat zou kunnen werken als 50.000 mensen de app gebruiken, oftewel een derde van alle Amersfoorters.
Geen deelauto gezien
Op zeven plekken in Nederland worden er pilots met MaaS gedaan. Elke pilot focust op andere beleidsdoelstellingen: van bereikbaarheid en sociale inclusie tot duurzaamheid, grensoverschrijdend vervoer of filebestrijding. Resultaten van de pilots zijn nog niet bekend. In het Hogekwartier, dat geen deel uitmaakt van de pilots, was het idee om iets aan het woon-werkverkeer te doen.
De theoretici achter MaaS verwachten vooral een resultaat bij een bepaalde groep van de bevolking: hoger opgeleiden zonder kinderen. Zoals Marina en Koen, die bovenin de hoogste toren in het Hogekwartier wonen. ‘Toen de wijk gebouwd werd, adverteerden ze met deelauto’s die je makkelijk kunt pakken’, zegt Marina, terwijl ze in de snackbar op hun bestelling staan te wachten. ‘Dat vonden we een leuk concept. We hadden toen zelf ook geen auto. Maar we wonen er nu langer dan een jaar en hebben nog nooit een deelauto gezien. Wel het bord langs de weg, waarop de deelauto’s aangeprezen worden. Maar hoe ze eruit zien? Als de auto’s zichtbaarder zouden zijn, werkt het misschien.’
Zelf kennen ze niemand die gebruik maakt van de deelauto’s. ‘Het is duurzaam, dus het idee begrijp ik’, vult Koen aan. ‘Het concept is leuk, maar je had van tevoren kunnen bedenken dat mensen niet géén auto gaan nemen.’ Zelf hebben ze, sinds ze hier zijn komen wonen, ook een auto aangeschaft. ‘Bijna iedereen heeft hier een auto. Loop maar mee naar de parkeergarage onder de flat, die staat bomvol.’ Zelf merken ze weinig van de 60 parkeerplekken die de wijk minder heeft dan volgens de norm zou moeten: bij ieder appartement in hun gebouw hoort één parkeerplaats.
Inbreiden
In november 2017 maakte de Amersfoortse gemeenteraad officieel kennis met het concept MaaS, in de Regionale Ruimtelijke Visie Regio Amersfoort. Vervolgens werd in 2018 en 2019 bij alle zaken over nieuwbouwprojecten, parkeernormen en duurzaamheid op de een of andere manier MaaS genoemd. Altijd als de oplossing voor lagere parkeernormen en betere duurzaamheid.
Want hoe realistisch zijn de bestaande parkeernormen nog, als je in een stad moet inbreiden? Empaction Parkeerprofessionals, die voor de gemeente het parkeervraagstuk onderzocht, liet tijdens een presentatie aan de raad in 2019 een foto van de Notre Dame in Parijs zien: als de kathedraal vandaag de dag in hartje Parijs gebouwd zou worden, zou op het dak een parkeergarage moeten staan, wil je aan de parkeernormen voldoen.
Tijdens de presentatie bleek ook dat de hoeveelheid parkeerplaatsen bepalend is voor het succes: hoe minder mogelijkheden tot parkeren, hoe groter de bereidheid om MaaS te omarmen. De vraag hoeveel parkeerplaatsen tegen één deelauto weggestreept konden worden, kon nog niet beantwoord worden. Toch is op basis van het MaaS concept bij de bouw in het Hogekwartier alvast een reductie toegepast op de parkeernormen: 60 parkeerplekken minder. Ook bij de Hoef West is besloten dat er minder parkeerplaatsen komen, en volgens een huidig raadsvoorstel komen ook Trapezium en de Wagenwerkplaats in aanmerking voor een reductie op de parkeernorm, mogelijk tot de helft van het aantal parkeerplekken.
Raadsvoorstel
Inmiddels ligt er een raadsvoorstel, waarin een aantal richtlijnen staan hoeveel parkeerplekken minder aangelegd kunnen worden, variërend tussen de 10 en 50 procent. Eén van de voorwaarden is dat MaaS er moet komen. Maar hoe het eruit moet zien, wordt niet vermeld. Op 26 oktober is de eerste bespreking van het raadsvoorstel, volgens de planning wordt op 9 november een besluit genomen.
Het raadsvoorstel verwijst naar rapport van Empaction Parkeerprofessionals, die samen met de gemeente de inzet van MaaS onderzoekt, net als de vraag welke randvoorwaarden de gemeente moet stellen.
Voorgesteld wordt het volgende: alle bewoners dienen via de servicekosten bij te dragen aan de beschikbaarheid van deelmobiliteit, ongeacht of men wel of niet gebruikmaakt van de dienst (rapport Empaction ‘Deelmobiliteit en Mobility-as-a-Service bij Ruimtelijke Ontwikkelingen, pag.18). De Vereniging van Eigenaren zou de abonnementskosten moeten innen. Heeft een VvE die bevoegdheid?
En zijn mensen wel bereid om de auto te laten staan? Als binnen een straal van 400 meter (ca 10 minuten lopen of 5 minuten fietsen) voorzieningen zijn, zouden burgers bereid zijn om de auto te laten staan? Gewezen wordt op een uitkomst uit een panelonderzoek (Amersfoort 2019) dat burgers tevreden zijn over de nabijheid van voorzieningen. Maar niet gemeld wordt dat burgers juist ontevreden zijn over de beschikbaarheid van voldoende parkeerplaatsen.
Uitwijken naar een andere buurt
Ook wordt in het rapport gesteld dat mensen een vrij keuze voor eigen autobezit hebben. Maar klopt dit wel? Ruim 13% van alle auto’s zijn leaseauto’s, verkregen via een werkgever. Dit aantal is nog steeds groeiende, zeker in deze overspannen arbeidsmarkt, waar werkgevers steeds vaker personeel binnenhalen met dit soort secundaire arbeidsvoorwaarden. Om te voorkomen dat deze nieuwe bewoners toch een auto meenemen of aanschaffen, zul je moeten voorkomen dat deze groep bewoners uitwijkt naar andere buurten.
Daar kan Tim over meepraten. De dertiger woont ook in één van de torens. Hij had al een auto voordat hij ruim een jaar geleden naar de wijk verhuisde. Parkeren is voor hem geen probleem, de auto kan op zijn eigen parkeerplaats onder de flat. ‘Maar mijn vriendin heeft ook een auto. Tegen die tijd dat ze uit haar werk komt, staat de wijk vol met auto’s.’ Uiteindelijk parkeert ze vaak in de buurt ernaast, in Liendert.
Ze hebben niet overwogen om een auto weg te doen, toen ze hier kwamen wonen. ‘Een deelauto moet je inplannen, dan missen we de flexibiliteit. Vanuit duurzaamheid vind ik de deelauto echt een goed idee’, zegt Tim. ‘Maar in de praktijk werkt het niet.’