Vertrouwen herstellen in de politiek was een van de thema’s in de onlangs gehouden gemeenteraadsverkiezingen. De nieuwe partij Amersfoort voor Vrijheid belegde in dat kader een vergadering, met alleen politici, over hoe het contact tussen burgers en politiek kan worden verbeterd. De vergadering werd serieus genomen, want alle fractievoorzitters en de burgemeester waren aanwezig.
Tom van Lamoen, Amersfoort voor Vrijheid, foto Peter de Langen
De vergadering van de gemeenteraadsleden over een betere en nieuwe bestuurscultuur ging niet alleen over de manier om politiek aantrekkelijker te maken voor de inwoner. De centrale vraag ging over het terugwinnen van het vertrouwen in de politiek. De BPA vond het daarom vreemd dat er juist in deze vergadering geen spreekrecht was voor inwoners. Niemand die daar verder op inging.
Burgemeester Lucas Bolsius bracht de discussie naar de centrale vraag: waarom is het vertrouwen in de politiek gedaald? Wie is er afgehaakt en waarom? Bolsius vertelde dat hij een boek, Atlas van Afgehaakt Nederland, aan het lezen was. Het is een publicatie die tot stand is gekomen met financiering van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het ministerie waarschuwt vooraf: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust uitsluitend bij de auteurs. De inhoud vormt geen weergave van het standpunt van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
De omslag van de publicatie
Interessant rapport
De auteurs, Josse de Voogd en René Cuperus, geven in de samenvatting aan dat het politiek-maatschappelijk onbehagen, of wat we ‘afhaken’ zouden kunnen noemen, sterk samenhangt met inkomens- en opleidingsniveau (‘diplomademocratie’). Hogerop geleiden, jongeren en mensen met een bovenmodaal inkomen, hebben veel meer vertrouwen in regering en parlement dan ouderen en lager opgeleiden. Zij stellen dat mensen niet doelbewust zijn afgehaakt, maar ‘afgehaakt zijn gemaakt’ door o.a. turbulente maatschappelijke veranderingen.
Problematiek stapelt zich juist op bij bepaalde groepen in de samenleving. Verschillen in opleidingsniveau, inkomen, gezondheid, vertrouwen en mobiliteit bepalen in sterke mate een al dan niet succesvolle aanpassing aan nieuwe maatschappelijke omstandigheden. Politieke ‘afgehaaktheid’ is, zo laat onderzoek zien, vaak niet los te zien van andere vormen van afgehaaktheid, sociaal-economisch of sociaal-cultureel. Het al dan niet deelnemen aan het arbeidsproces, het hebben van een matige gezondheid of van laag vertrouwen in mensen, politiek of samenleving kunnen leiden tot ‘afgehaaktheid’.
Zij zien populistische- of buitenstaander-partijen als een alarmsignaal in reactie op deze ontwikkelingen en wijzen ook op het gevaar van populisme wanneer het gaat schuren tegen de democratie. Het is een uitgebreid rapport en zeker de moeite van het lezen waard, zie https://kennisopenbaarbestuur.nl/media/258329/atlas-van-afgehaakt-nederland.pdf
Bolsius gaf eerlijk toe dat hij het nog niet uitgelezen had. Hij verwees verder naar het belang van participatie maar waarschuwde daarbij dat inspraak niet altijd kan worden gehonoreerd. Tot slot gaf hij aan te hopen, dat de nieuwe Wet Open Overheid (WOO) zal leiden tot meer openbaarheid en transpiratie.
Het zou een schot voor open doel zijn geweest als partijen hierop hadden gereageerd. Je hoeft natuurlijk niet op die wet te wachten. Meer transparantie kan nu ook al. Er was geen partij die het punt maakte.
Burgemeester Lucas Bolsius, foto Peter de Langen
Na de toelichting van de burgemeester konden de politieke partijen hun verhaal kwijt. De VVD vond dat politici er zijn voor het algemeen belang en de taak hebben om politieke besluiten beter uit te leggen. De partij waarschuwde zijn collega’s dat de politiek zelf verantwoordelijkheid heeft om meer vertrouwen uit te stralen in informatie die gekregen wordt. Door wantrouwen uit te stralen, roept men ook wantrouwen op.
Andere partijen zochten het juist meer in het beter luisteren naar de inwoners en betere communicatie. Amersfoort2014 pleitte voor meer inspraak, integrale wijkperspectieven, wijkraden of sessies in de wijken. Menno Fousert, de voorman van deze partij, wees op het fenomeen dat inwoners bij het maken van bezwaar direct tegenover de juristen van de gemeente komen te staan en er niet gekeken wordt naar het oplossen van het probleem. Hij pleitte, net als diverse andere partijen, voor een lokale ombudsman/vrouw.
GroenLinks wilde meer analyse over de afhakers in de politiek in Amersfoort. De partij waarschuwde voor een verdienmodel op basis van wantrouwen. Bram Leeuwenkamp doelde op het voeden van wantrouwen tegen de politiek om daar politiek of zelfs geldelijk gewin mee te behalen. Of hij daar in Amersfoort signalen over had, vermeldde hij niet.
Het is belangrijk om juist nu laten zien dat signalen door de politiek worden opgepakt. Voor de SP reden om de collega’s er op te wijzen dat zij er aan wat moeten doen om zichtbaar te blijven na de verkiezingen. Deze partij is vaker dan welke andere partij dan ook, zichtbaar in de wijken. Het leverde hen overigens geen extra zetels op. De partij verwees naar de crisis rond de toeslagenaffaire en het feit dat de belastingdienst tot een ‘racistisch instituut’ was verworden. ‘Geen wonder dat het vertrouwen in de politiek een forse knauw heeft gekregen.’
Referendum
Er waren enkele partijen die opriepen om grote besluiten te onderwerpen aan een referendum. Als je vertrouwen hebt in je besluiten, dan moet je niet bang zijn ze voor te leggen aan de inwoners, aldus Hugo Kruyt, fractievoorzitter van de SP. Hij kreeg bijval van enkele partijen, maar dit lijkt niet direct een voorstel dat de handen op elkaar krijgt. Overigens is in Amersfoort wel een referendum-verordening aanwezig.
Wie zijn de afhakers
Diverse partijen vroegen zich af wie in Amersfoort de echter afhakers zijn. En stelden daarbij de vraag dat het belangrijk is om te weten waarom ze dan zijn afgehaakt. CU-voorman Hans Bol kwam met voorbeelden van mensen die in het gemeentehuis van het kastje naar de muur worden gestuurd. Hij pleitte voor meer experimenten en wilde meer mogelijkheden voor ambtenaren om oplossingsgericht te werken. De CU stelde dat, wanneer je inwoners meer invloed wilt geven, je dan ook bereid moet zijn om hen meer invloed te geven. Dus betrek hen in de vraag over de voorwaarden rond plannen. De discussie ging over meer mogelijkheden van invloed voor de inwoners, maar tot een eigen analyse over waarom het vertrouwen in de politiek afneemt kwam het niet.
De ‘Atlas van Afgehaakt Nederland’ wijst o.a. naar het rapport van de commissie Remkens die al eerder constateerde dat er een scheidslijn aan het ontstaan is in Nederland. Een deel van de bevolking voelt zich nauwelijks nog vertegenwoordigd door de politiek en “zijn ontevreden over politici en politieke partijen, ze vinden één keer in de vier jaar stemmen niet genoeg en menen dat ‘de macht terug moet naar het volk’. Bij ‘boze afhakers’ is vaker sprake van politieke negativiteit, bij ‘kwetsbare buitenstaanders’ gaat het vaker om een ‘gebrek aan interesse.’ Aldus deze commissie.
De auteurs van de Atlas stellen dat het afhaken ook kan betekenen niet meer mee kunnen doen. Mensen zijn niet doelbewust afgehaakt, maar ‘afgehaakt gemaakt.’ De turbulente maatschappelijke veranderingen eisen hun tol. Wantrouwen en onbehagen kunnen echter ook veroorzaakt worden door het handelen van de overheid en politici zelf, of juist door nalatigheid van overheidshandelen. De auteurs wijzen in dit verband op de toeslagenaffaire en het aardbevingenschandaal in Groningen op landelijk niveau. Op lokaal niveau kunnen het verdwijnen van publieke voorzieningen als ziekenhuizen, scholen, zwembaden, bibliotheken of politiebureaus in de regio’s ook een oorzaak zijn.
Het is aan te raden om een gedegen onderzoek te doen in Amersfoort naar de afhakers in de politiek en dan vooral naar de reden. Zonder dat exact te weten, zullen maatregelen in de bestuurscultuur waarschijnlijk niet het gewenste effect hebben.
Bestuurscultuur
Het woord ‘bestuurscultuur’ viel in de vergadering veelvuldig. DENK riep op om een werkgroep van de raad in te stellen om voorstellen daarover voor te bereiden. Noëlle Sanders van Beter Amersfoort stelde voor om de moties van Rob Molenkamp over dit onderwerp opnieuw in stemming te brengen. Zie https://www.destadsbron.nl/nl/Politiek_belicht_11_Koudwatervrees
De organisator van dit rondetafelgesprek onder politici, Tom van Lamoen van de partij Amersfoort voor Vrijheid, gaf aan veel inspiratie te hebben opgedaan voor de vervolgvoorstellen. Een motie voor een lokale ombudsman/vrouw werd op voorhand al door diverse partijen gesteund. Of dat voldoende is voor een meerderheid werd niet duidelijk.
Alle partijen vonden dat goed was dat deze vergadering was belegd en zijn van goede wil om het beter te gaan doen. Toch zal er meer gedaan moeten worden dan alleen de bestuurscultuur aan te passen. Het lezen van de eerder genoemde Atlas van Afgehaakt Nederland lijkt een goed idee. Enige tijd geleden was het gezegde in de Amersfoortse politiek dat er gekeken moest worden naar de “samenhang der dingen”. Dat geldt zeker voor dit onderwerp. Vertrouwen in de politiek staat niet los van andere problematiek. Een gedegen onderzoek naar de afhakers in Amersfoort is eigenlijk een harde voorwaarde om het vertrouwen te herwinnen.