Eerst maar kort uitleggen wat een gelote burgerraad is. Een burgerraad bestaat uit meerdere werkgroepen: een agenda-, een discussie- en een besluitwerkgroep. Elke werkgroep bestaat uit gelote burgers van 18 jaar of ouder. Elk jaar wordt 1/3 van iedere werkgroep vervangen door een nieuwe lichting gelote inwoners. Op deze manier worden steeds meer inwoners van Amersfoort
betrokken bij het besturen van de stad. De agendawerkgroep bestaat uit 72 inwoners en maakt op basis van een aantal criteria een keuze uit de ingezonden vraagstukken, waar de burgerraad zich over gaat buigen. De agendawerkgroep komt tweemaal per jaar één dag bijeen. Op zo’n dag wordt na overleg een aantal vraagstukken gekozen.
De discussiewerkgroep bestaat ook uit 72 inwoners. Deze werkgroep krijgt langere tijd de gelegenheid om een vraagstuk uit te werken eventueel met behulp van inhoudelijk deskundigen. Het uiteindelijke besluit wordt genomen door de besluitwerkgroep, die bestaat uit 144 gelote inwoners. De besluitwerkgroep komt één dag bij elkaar. Deze groep voert geen discussie meer, maar neemt op basis van de aangedragen informatie met meerderheid van stemmen een besluit over het vraagstuk. Vervolgens krijgt het college van B&W het voorstel ter uitwerking. De gemeenteraad wordt uiteraard in de verdere uitwerking betrokken en neemt het uiteindelijke besluit. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat de gemeenteraad vervolgens een totaal ander besluit neemt, want dan is de betrokkenheid van zoveel burgers voor niets geweest. En dat was natuurlijk voer voor discussie, want dit betekent een afname van de macht van de gekozen volksvertegenwoordigers.
De schaal van Dassen en Dekker
De VVD was bij monde van het buitengewoon raadslid Dirk Dekker erg sceptisch. Hij erkent dat steeds minder mensen zich herkennen in de huidige politiek, maar ziet geen rol voor een extra besluitvormingsorgaan. De gekozen volksvertegenwoordigers moeten het maar beter uitleggen. Tegenover deze houding stond Wytse Dassen (D66). Hij is juist razend enthousiast over deze vorm van bestuurlijke vernieuwing. Hij wees naar het proces voor het opstellen van de Groenvisie. Daar werkten politici en burgers al nauw samen. Hij is een groot voorstander en wil graag met pilots aan de gang. Het verschil in benadering ontlokte Jan Steven Eilander (CU) de uitspraak dat hijzelf op de schaal van Dassen en Dekker, in het midden staat.
V.l.n.r.: Alex Engbers (CDA), Bram Leeuwenkamp (GL), Wytse Dassen (D66), Dirk Dekker VVD) en Chris Bruijnes (A2014)
Loting
Raadsleden zijn bezorgd over de samenstelling. Hoe zorg je voor een representatieve selectie van gelote burgers? Bewoners uit alle wijken en van allerlei afkomst en leeftijd moeten wel de gelegenheid hebben om deel uit maken van zo’n gelote burgerraad. Raadslid Rachida Issaoui (PvdA) gaf aan dat een uitnodiging om deel te nemen, gelezen moet kunnen worden door alle inwoners en er gelegenheid moet zijn om de bijeenkomsten bij te wonen. Er zou bijvoorbeeld gezorgd moeten worden voor kinderopvang. Dit pleidooi werd gedeeld door anderen. Natanja Vreugdenhil (PvdD) pleitte er zelfs voor om de leeftijd voor deelname aan de gelote burgerraad te verlagen naar 16 jaar.
Een gedeelde vraag was hoe een gelote burgerraad gaat helpen om het vertrouwen van burgers in de politieke besluitvorming terug te krijgen.
De initiatiefnemers namen de politici mee in de manier van loten. Het idee is om Amersfoort op te delen in 100 deelgebieden. Die moeten zodanig gekozen worden, dat in elk gebied een representatief deel van de totale bevolking vertegenwoordigd wordt. Vanuit elk van die gebieden wordt dan iemand geloot. Die loting is persoonlijk en kan niet worden overgedragen. Als je niet wilt of kunt deelnemen, wordt in hetzelfde deelgebied opnieuw geloot. Er moeten voorwaarden worden geschapen om deel te kunnen nemen. Je kunt daarbij denken aan een vergoeding, kinderopvang, maar ook aan vervoer om de vergaderingen bij te kunnen wonen. Dit idee viel in goede aarde bij de meeste raadsleden.
Macht uit handen geven
Raadslid Alex Engbers (CDA) gooide uiteindelijk de knuppel in het hoenderhok. Waarom zou een gelote burgerraad wel werken om het draagvlak te vergroten? En waarom zouden deze mensen wel de overige inwoners van Amersfoort bereiken? En nog belangrijker: de gemeenteraad is gekozen en heeft de formele positie om besluiten te nemen, waarom moet de macht worden overgedragen aan burgers zonder een mandaat?
Andere raadsleden betoogden dat de macht niet wordt overgedragen, want uiteindelijk blijft de gemeenteraad beslissen. Het kan helpen als een inhoudelijke discussie juist buiten de politieke arena wordt gevoerd. Geen politieke spelletjes maar inwoners die samen praten en discussiëren over de inhoud.
Er zijn voorbeelden in de wereld waar zo’n gelote burgerraad al functioneert. In Ierland was de politiek jaren tot op het bot verdeeld over het abortusvraagstuk. Een gelote burgerraad slaagde erin wel tot een gedragen besluit te komen. In Brazilië mochten burgers van de stad Porto Alegre zelfs direct meebeslissen over de gemeentelijke begroting. Dat werd een groot succes. In zeven jaar tijd verdubbelde het aantal huishoudens met toegang tot riool en stromend water – van 46 procent naar 95 procent. Er werden eindelijk wegen gebouwd in en naar de sloppenwijken en het aantal scholen werd verviervoudigd.
In België liep de formatie van de landelijk regering compleet vast. Toen de formatie anderhalf jaar duurde, werd het initiatief genomen tot het instellen van een gelote burgerraad. Er werden duizend Franstalige en Nederlandstalige burgers ingeloot en zij gingen met elkaar in discussie over onderwerpen als migratie, sociale zekerheid en de toekomst van de Belgische democratie. De top was een succes: burgers namen hun taak serieus en kwamen gezamenlijk tot een aantal voorstellen.
Durf het uit handen te geven
Politiek is niet voor bange mensen was ooit een gevleugelde uitdrukking. Dat geldt ook voor het loslaten van een stukje macht. Bestuurlijke vernieuwing komt niet vanzelf. Wil je burgers meer betrekken, dan zul je ze ook meer invloed moeten geven. De gelote burgerraad kán een middel daartoe zijn. Het komt ook niet in plaats van de gekozen gemeenteraad, maar kan ernaast functioneren. Het verdient een nadere uitwerking. En dat is nu afgesproken.
Raadsleden, collegeleden en de initiatiefnemers gaan samen een voorstel uitwerken waarin de gemeenteraad zich committeert om de ideeën voor een gelote burgerraad verder uit te werken. In dat voorstel moeten dan kaders worden meegegeven waaraan de gelote burgerraad moet voldoen. Het lijkt er op dat een nieuwe fase van bestuurlijke vernieuwing een stapje dichterbij komt.