Begin jaren ’80 was Ben Stoelinga (1950) docent op de toenmalige Lagere Technische School Don Bosco in zijn woonplaats Leusden. Hij gaf er Nederlands en maatschappijleer. Leusden was lange tijd een agrarische gemeente, maar de sfeer veranderde met de komst van nieuwe wijken. In het stadhuis bleef alles echter bij het oude.
,,De dienst werd als vanouds uitgemaakt door het CDA en een paar herenboeren. Die namen de beslissingen achter gesloten deuren, met een sigaartje en een borreltje erbij.’’
Enkele betrokken nieuwe inwoners wilden daar iets aan veranderen en benaderden de lts-leraar. Na een aantal bijeenkomsten werd Stoelinga tot lijsttrekker benoemd van de nieuwe partij: Leusden ’85, opgericht in de aanloop naar de verkiezingen in maart 1986.
Leusden ‘85 kwam toen inderdaad in de raad, meteen met drie zetels. Tot ergernis van de oude garde. ,,De gemeentesecretaris, Reier van Gool, zei: ‘Jullie krijgen niks van ons te zien!’ En inderdaad - we kregen geen stukken om ons voor te bereiden op de vergaderingen. We werden zoveel mogelijk genegeerd.’’
Beauty farm
Stoelinga cum suis waren getuige van een karikaturale vorm van een ‘gesloten bestuurscultuur’. ,,We zaten in het stadhuis en op een gegeven moment werden pers en publiek door burgemeester Jan Rademaker verzocht de zaal te verlaten, want ‘we gaan nu echt vergaderen’. Nadat zij waren vertrokken, zei hij: ‘Nou gaan we zaken doen.’ Daarna was het: ‘Wie wil er koffie, wie wil een jenevertje?’ Zo werd er toen politiek bedreven.’’
Leusden ’85 bezag dit alles met stijgende verbazing en haalde vervolgens samen met verslaggever Chris Spönhoff van de Amersfoortse Courant een paar schandalen boven water. Als gevolg daarvan werd de CDA-burgemeester in ’87 met vervroegd pensioen gestuurd. Drie wethouders traden kort daarna ook af. Tot de door de krant onthulde schandalen behoorde het uitje van het complete college - mét familie - naar een ‘beauty farm’ in Venlo. Ook de gemeentesecretaris moest vertrekken. Nooit eerder vertoond: een compleet college van B en W dat inclusief gemeentesecretaris naar huis wordt gestuurd.
Leusden ’85 - later: Leusden ’90 - zou blijven bestaan tot 2013. Stoelinga woonde toen allang in Amersfoort, waar ‘de liefde’ hem had gebracht. ,,Maar ook daar bleef ik een lokalo. Ik was betrokken bij een overkoepelende organisatie van lokale partijen en ik schreef voor het landelijke blad Interlokaal. Ik pleitte voor een budget waarmee lokale politici konden worden geschoold in het politieke vak. Daarover ik sprak ik in Den Haag met Ien Dales, de minister van Binnenlandse Zaken. Die gaf mij gelijk. Een maand later, begin 1994, overleed ze aan een hartaanval. Daarmee was al het lobbywerk voor niets geweest.’’
Stoelinga had om geld voor scholing gevraagd, aangezien lokale partijen daar geen eigen budget voor hadden. Landelijke partijen wél. Maar de subsidie zou er pas jaren later komen.
Van Wegen in de schijnwerpers
Zijn aanwezigheid in Amersfoort werd opgemerkt door Kees Kraanen en Hans van Wegen. ,,Dat ging van: ‘Hé, daar is Ben Stoelinga uit Leusden, laten we daar eens mee gaan praten.’’’ Stoelinga toonde interesse en besloot lid te worden van hun nieuwe Burgerpartij Amersfoort (BPA). Hij werkte aanvankelijk als conrector op het Edison College in Apeldoorn, waardoor zijn tijd beperkt was. Maar toen hij weer in Amersfoort ging werken, gaf hij aan: ,,Zet mij maar wat hoger op de kieslijst.’’
Hij belandde op de zevende plaats en verwachtte daar weinig van. Tot de verkiezingen op 3 maart 2010, waarbij de BPA tot ieders verbazing zeven zetels behaalde. ,,We zaten de dag na de verkiezingen op de Hof en de vraag was: ‘Wat doen we nu?’ Ik had al wat politieke ervaring en stelde voor: ‘We moeten onze verantwoordelijkheid accepteren. De leiding nemen bij de formatiebesprekingen en eventueel zitting nemen in het college.’’’
Ben Stoelinga werd wethouder. Hij was daarmee de enige wethouder namens de BPA, hoewel er misschien meteen twéé wethouders in hadden gezeten voor de partij die dat jaar 17 procent van de stemmen kreeg. ,,Maar we hadden van tevoren al besloten: we willen een college met vijf wethouders en niet meer. Vijf is genoeg. Daarom was ik ook tégen de komst van zéven wethouders in 2018, alleen maar om politieke redenen.’’
Hij koos een portefeuille met onderwerpen waar hij affiniteit mee had: onder meer onderwijs, jeugd en sport.
De vreugde was van korte duur. Nog voor het eind van dat jaar was de BPA uiteengevallen. ,,Hans van Wegen was gewend om in de schijnwerpers te staan. Terwijl ik als wethouder probeerde te functioneren, kaartte hij van alles aan en zeiden de fractieleden schandalige dingen over mijn collega-wethouders. Mensen met wie ik toch moest zien samen te werken. Dat leidde tot scheldpartijen op fractievergaderingen. Kees Kraanen probeerde nog te redden wat er te redden viel. Maar Hans en een paar anderen waren niet voor rede vatbaar.’’
Veteraan en nieuwkomer
Stoelinga gooide de handdoek in de ring in november 2010 en ging weer het onderwijs in. ,,Ik was zestig en wilde nog wel even door. Ik werd rector van ’t Hooghe Landt College, tot mijn pensioen in 2015. Inmiddels was ik benaderd door twee Amersfoorters: Ted van der Meer en Balt Gmelig. Onafhankelijk van elkaar vroegen ze of ik wilde meewerken aan de oprichting van een nieuwe lokale partij. Ik zei: ‘Laten we eens met z’n drieën gaan praten.’ Dus zaten we op een dag in 2013 in Kafé van Zanten.’’
Amersfoort beleefde toen een roerige periode met ‘vallende colleges en vertrekkende wethouders’. Na Stoelinga waren ook Mirjam Barendregt en Sebastiaan van ’t Erve vertrokken.
Het was tijd voor een nieuwe lokale partij. In navolging van Leusden ’85 werd die Amersfoort2014 genoemd: ook een plaatsnaam en een jaartal. En ook Amersfoort2014 ging van start in de aanloop naar de verkiezingen voor de gemeenteraad: die van 2014. Op 11 november 2013 werd de naam ingeschreven bij de notaris. De partij haalde een half jaar later ‘ruim één zetel’. Bijna twee zetels dus.
Van der Meer en Gmelig ambieerden geen raadszetels. Stoelinga rekruteerde daarom twee buitengewoon raadsleden: de veteraan Sieta Koet en de ambitieuze nieuwkomer Menno Fousert. Als er in drie zalen gelijktijdig werd vergaderd, kon Amersfoort 2014 overal meepraten. (Terzijde: de BPA schrompelde ineen tot twéé zetels, waarbij opviel dat Hans van Wegen en zijn mederaadslid Ralph Langendam steeds naast elkaar zaten, alsof het Langendam verboden was ergens op eigen houtje aan te schuiven.)
‘Dodelijk voor democratie’
Het waren aanvankelijk drukke jaren. ,,Als rector ben je twee, drie avonden per week van huis. Als raadslid ook, daar gaat geweldig veel tijd in zitten. In de tijd van Leusden ‘85 was ik nog ‘gewoon’ docent, dat was anders.’’ Toch wachtte Stoelinga niet op zijn pensionering in het onderwijs. Hij werd gemotiveerd door een doelstelling van Amersfoort2014: ,,Een open en transparante bestuurscultuur.’’
Die is volgens hem nog altijd ver te zoeken in Amersfoort. Ook al werd in 2002 het dualisme ingevoerd: een scheiding tussen de besluitvormende en de uitvoerende macht. Wethouders maken sindsdien geen onderdeel meer uit van de gemeenteraad. Dat is niet zo’n vooruitgang als het lijkt. ,,Vroeger in Leusden kon ik direct in debat gaan met een wethouder. Tegenwoordig in Amersfoort discussieer je met raadsleden, die vaak kampen met een kennisachterstand en graag verwijzen naar wat de wethouders al hebben gezegd.’’
Daarbij komt: ,,De coalitiepartijen steunen hun wethouders door dik en dun. Ook al maken ze er een puinhoop van. Terwijl een raadslid óók wordt gekozen om het college te controleren.’’
‘Dodelijk voor de democratie’ vindt Stoelinga eveneens de ‘informerende rondes’. Daarbij wordt de gemeenteraad geïnformeerd over een bepaald onderwerp, vaak door een externe deskundige. ,,Eerst is er een uitgebreide PowerPointpresentatie. Daarna mogen we een paar vragen stellen. Dan is er nog een één-minuten-ronde, gevolgd door de vraag: ‘Is dit rijp voor een besluit?’ Als een meerderheid ‘ja’ zegt, is er weer een onderwerp doorheen gejast.’’
Wat hem betreft, worden deze informatieve bijeenkomsten afgeschaft. ,,Lees je gewoon in! Ga er van tevoren goed voor zitten. Dat doe ik ook. Dan kun je de kostbare tijd van die bijeenkomsten gebruiken voor een inhoudelijk debat.’’
Hij is ook weinig gelukkig met de komst van de geïmporteerde wethouders Willem Jan Stegeman, Fatma Koser Kaya en Roald van der Linde. ,,Het zijn aardige mensen maar ze hebben geen binding met de stad. Ik zie ze als beroepsbestuurders die hier een tijdje komen werken en dan weer hun koffers pakken. Ook al zeggen ze dat ze ‘Amersfoort in hun hart hebben gesloten’ nadat ze hier een middagje zijn wezen fietsen.’’
Wethouders uit de wind
Maar zijn grootste punt van ergernis blijft de slaafse trouw van coalitiepartijen aan het college. ,,Die partijen vertrouwen blind op hun wethouders. Iedere vraag van de oppositie wordt gezien als een aanval. Dan moet metéén hun wethouder in bescherming worden genomen. Vragen worden ontwijkend beantwoord, het antwoord blijft uit of je moet er maanden op wachten. Na vijf jaar doorvragen weet nog steeds niemand hoeveel het sportcomplex Amerena heeft gekost. Ik moest uiteindelijk een motie indienen om meer informatie te krijgen over de tonnen aan verspilde begeleidingskosten van het bureau ABC NOVA. Toen bleek dat de gemeentelijke administratie één grote bende was.’’
Nog zo’n heet hangijzer: het aan Armando gewijde Museum Oud Amelisweerd (MOA) in Bunnik. Er kwam niemand maar er gingen wel miljoenen Amersfoorts gemeenschapsgeld naartoe. Stoelinga eiste een diepgravend onderzoek, ofwel een ‘raadsenquête’. Maar zijn voorstel werd afgeschoten door een raadsmeerderheid, die vond dat de werken van Armando er toch mooi enkele jaren waren geëxposeerd. De onderste steen van deze complexe affaire zou toch nooit boven komen; moet je daarvoor weer een kostbaar onderzoeksbureau aan het werk zetten?
Stoelinga spreekt van ‘wanbeheer’ en brengt in de herinnering dat MOA-directeur Yvonne Ploum én een serie D66-wethouders jarenlang de schone schijn ophielden. ,,Een ‘complexe’ zaak? Dat is júist aanleiding om tot de bodem te gaan. Daarbij moet het accent niet liggen op het uit de wind houden van een wethouder, maar op het achterhalen van de waarheid. Daar valt lering uit te trekken.’’
Afkicken
Aan de heftige debatten komt een einde, voor zover het Stoelinga betreft. Op 28 augustus deed hij een brief uitgaan met de mededeling dat hij per 21 september vertrekt. Een half jaar dus vóór de verkiezingen op 16 maart 2022. Een vreemd moment?
,,Je wordt ouder, je energie neemt af en je ziet dat er steeds dezelfde dingen mis gaan. De partijen zijn nu volop bezig met hun verkiezingsprogramma’s. Ze bereiden zich voor op de volgende termijn, maar dan zal ik niet meer in de raad zitten. Mijn partij moet dat zélf doen, zonder mij. Ik heb de puf niet meer. Dit is dus een logisch moment om te stoppen. Ik ben gewend de lead te nemen, er altijd voor te gáán. Ik kan niet op halve kracht nog wat doorsukkelen.’’
In de komende maanden moet hij ‘afkicken’. ,,De politiek, daar ben je elke dag mee bezig. Je mailt, je belt, je gaat op bezoek, je leest de kranten. Elke maandagavond fractieoverleg, elke dinsdagavond de raadsbijeenkomsten, daarnaast nog werkbezoeken en zo. Het is een levensstijl. Mijn taak wordt overgenomen door Jan Gerritsjans, nu nog buitengewoon raadslid. Sieta Koet en Menno Fousert zijn ook zo begonnen.’’
De partij is in goede handen, vindt hij. ,,Thomas van Eerden, van Bezorgd Liendert, en Chris Bruijnes, actievoerder uit Vathorst, hebben zich bij ons gemeld. Onze nieuwe voorzitter is Frank Kwanten, actief in het Vermeerkwartier. Zo zijn er meer actieve jonge mensen die ons weten te vinden. Nou ja - het zijn voor míj jonge mensen. Dertigers en veertigers.’’
Amersfoort2014 haalde één zetel in 2014 en drie in 2018. ,,Het zou logisch zijn als we volgend jaar van drie naar vijf zetels gaan. Maar je hebt nu méér partijen; zo doen Volt en de Partij voor de Dieren ook mee. De spoeling wordt dun. Je ziet ook, dat de landelijke ontwikkelingen grotendeels bepalend zijn voor het stemgedrag; bepaalde mensen stemmen nou eenmaal op een partij als CDA of PvdA, ongeacht hoe die op gemeentelijk niveau functioneert. Amersfoort2014 zal zich duidelijk moeten manifesteren. Mijn partij zal elke stem zélf moeten verdienen.’’