Piepjonge SGLA weet bouw Vathorst stil te leggen

Woensdag 26 juli 2000. Vrijwel het gehele college van b&w van Amersfoort is op vakantie. Bij de Raad van State echter lopen de zaken gewoon door. Vandaag doet de voorzitter van dit beroepscollege uitspraak in liefst twee bezwaarschriften van de SGLA en de Belangenvereniging Hooglanderveen tegen de geplande gigawijk Vathorst. Een gelopen zaak, daarvan zijn de Amersfoortse bestuurders overtuigd. Zowaar twee gerenommeerde adviesbureaus zijn ingehuurd om de zaak in Den Haag te bepleiten. Bijna iedereen gaat daarom met een gerust hart op vakantie. Die rust echter blijkt van zeer korte duur.

Wanneer de voorzitter uitspraak doet, slaat het ongeloof bij bestuurders en ambtenaren toe. Op een aantal onderdelen krijgt de SGLA gelijk. Consequentie: de bouw van Vathorst moet direct worden stilgelegd. Een ware schokgolf dendert door de stad; iedereen die op een of andere manier bij Vathorst is betrokken, komt woorden tekort om de verbijstering onder woorden te brengen. De sfeer in het Amersfoortse college is behoorlijk chagrijnig – en dat is nog zwak uitgedrukt. 

^{Foto: Didrone}

Het raakt ook liefst drie wethouders: diegene die verantwoordelijk is voor Vathorst uiteraard, maar ook de wethouder die ruimtelijke ordening doet en tenslotte die van infrastructuur. En juist die infrastructuur, of liever de kritiek daarop, leidt tot het tijdelijk schorsen van het bestemmingsplan: de nieuwe wijk met straks minimaal 19.000 autobewegingen per dag wordt te slecht ontsloten. De impact op de Amersfoortse politiek is immens: nog nooit is er zo vaak en zo intensief op alle ambtelijke, politieke en bestuurlijke niveaus contact geweest met Den Haag – en ook met de provincies Utrecht en Gelderland - om het probleem te tackelen. Kortom, het is alarmfase één.

In de Tweede Kamer worden vragen gesteld, er komt spoedoverleg met staatssecretaris Remkes en al begin september komt zelfs minister Netelenbos naar de Keistad. Het duurt dan ook een half jaar voordat het college de zaak weer enigszins onder controle heeft en met voorstellen komt die deels aan de bezwaren van de SGLA tegemoet komen. Het uitstel zou uiteindelijk een jaar duren en ook nog eens een extra kostenpost van ettelijke miljoenen betekenen. Maar er komt nu wél definitief een derde ontsluiting. Bij Nijkerk. En de SGLA, die nog niet eens vijf jaar bestaat, zet zich met één klap definitief op de kaart. Met deze tegenmacht, de luis in de pels, moet vanaf vandaag ernstig rekening worden gehouden.

Ongebreidelde ambities

Het bezwaarschrift van de SGLA – Samenwerkende Groeperingen Leefbaar Amersfoort – is haar eerste écht grote zaak. Wat heet: de SGLA wordt nota bene in september 1995 opgericht nadat de gemeenteraad eerder dat jaar had besloten bouwen in Vathorst nader te onderzoeken. Oprichters Willem Hupkens van der Elst en Gerbert Rebel, twee universitair geschoolden uit het Bergkwartier, hebben meer dan genoeg van al die ongebreidelde en kostbare ambities van hun bestuurders. Na het Centrumplan, met een begroot tekort van minstens 60 miljoen, Kattenbroek in aanbouw en nog een handvol andere dure plannen, vinden beiden dat de stad veel te veel risico neemt. Bovendien: hebben wij, inwoners, ook nog iets in te brengen over de toekomst van onze stad? Kortom, wij, inwoners moeten de krachten bundelen, informatie delen, samen werken.

Dat juist twee inwoners van een villawijk in opstand komen, doet sommigen op het gemeentehuis de wenkbrauwen fronsen. Actievoeren gebeurt in Rustenburg of het Soesterkwartier, niet in het Bergkwartier, is daar de reactie. Dit, in combinatie met de licht geaffecteerde manier van praten van Hupkens – Amersfoorters die zich aan willen sluiten worden daar in eerste instantie ook een beetje ongemakkelijk van - leidt er op het gemeentehuis toe dat op beiden een beetje lacherig een etiket wordt geplakt: de twee vrijgestelde doctorandussen van de Berg. Maar als ook Roelie Norp van de succesvolle actiegroep VerontRustenburgers en de Brouwerstunnel zich bij Hupkens en Rebel aansluit (en zich later, samen met medebestuurslid Raphäel Smit, met het dossier Vathorst gaat bemoeien), wordt het bij de meeste politici en ambtenaren geleidelijk aan duidelijk dat zij met de SGLA een even onverwachte als geduchte tegenmacht te maken krijgen. Dat belooft wat.

In huize Norp en ten huize van Smit heerst op 26 juli 2000 geen feeststemming. Bij Roelie noch bij Raphäel gaat de vlag uit of staat er gebak op tafel. Integendeel. De verbijstering, maar dan wel in meer positieve zin, is bij hen net zo groot als bij de bestuurlijke top van de stad. Ook de SGLA verwachtte niet van de Raad van State gelijk te krijgen en ook de SGLA is zich ervan bewust dat dit enorme consequenties heeft. In paginagrote interviews in de Amersfoortse Courant en de Stad Amersfoort zegt Roelie Norp ‘helemaal niet blij te zijn, maar van de manier waarop de gemeente en provincie de problemen negeerden werden wij ook niet blij’.
Politici, ambtenaren, bestuurders en andere betrokkenen lezen het tandenknarsend.

^{Vlnr Raphaël Smit, Geurt Hilhorst en Roelie Norp – de bezwaarmakers tegen Vathorst – voor de woontorens in de wijk. (Foto Gerard Chel).}

Tik op de vingers

Al eerder boekt de SGLA successen en succesjes. Een willekeurige greep.
Zoals in 1996 rondom de Zilvermeeuwflat aan de Liendertseweg, waarvan wijkbewoners, met steun van de SGLA, beweren dat deze illegaal is gebouwd. De rechter geeft hen gelijk: de flat had nooit gebouwd mogen worden. Tot een sloop van de toen al geruime tijd bewoonde appartementen komt het niet, maar de tik op de gemeentelijke vingers is niet alleen gevoelig maar ebt nog lang na en werpt zijn schaduw vooruit op andere zaken elders in de stad die buurtbewoners en SGLA tegen de gemeente aanspannen. 

Bij voorbeeld omdat inspraakprocedures niet juist verlopen – een constatering overigens die in de 25-jarige geschiedenis van de SGLA zeer frequent terugkomt. Het op een correcte manier betrekken van bewoners bij besluitvorming blijkt in de praktijk voortdurend weerbarstiger dan papieren inspraakverordeningen en participatiegidsen beloven. Meest recente voorbeelden? Het gedoe rond de Nieuwe Poort en het kappen van de kersenbomen in de Borgesiuslaan.

En dan de geplande tennishallen van Alta op de Berg eind jaren negentig. Onder druk van samenwerkende bewonersgroeperingen wordt het bestemmingsplan nooit uitgevoerd. Althans tot op heden…… . In Birkhoven heeft het college er wel oren naar subsidie aan te vragen voor een (4-baans) tunnel onder de spoorlijn bij Vlasakkers. Het blijft bij oren. En kent u het verhaal van de sporthallen en kartbaan – eveneens in Birkhoven? Nou, ze kwamen er niet.

Ook de uitbreiding van de dierentuin wordt onder druk van buurtbewoners en SGLA minder uitbundig dan gepland – maar als zij later vernemen dat in het nieuw verworven bosgebied plastic dinosaurussen worden tentoongesteld, voelen zij zich alsnog een oor aangenaaid. Succesvol is het project voor het invullen van het terrein van ziekenhuis de Lichtenberg. Bewoners komen daarvoor met een eigen plan – zij krijgen er 2007 zelfs een gemeentelijke prijs voor – inclusief een mede door de SGLA felbevochten brede groenstrook tussen de oude en nieuwe wijk. 

Over ziekenhuizen gesproken: nadat Eduard Vosters en zijn Beekdal met succes ijveren voor een groene invulling van het straks lege Elisabethterrein, neemt burgerinitiatief Het Nieuwe Samenwerken – opgezet door SGLA-leden - het voortouw als de wijk zelf, samen met ambtenaren, het bestemmingsplan voor het park mag schrijven. Een uniek proces voor de stad. Met groot succes. Eind 2013 stelt de raad bijna unaniem zowel het bestemmingsplan als het inrichtings- en beheersplan voor het Elisabethpark vast. Met nog een unicum: een louter door wijkbewoners bestuurde stichting gaat het uitvoeren en beheren. Alleen zou het nog bijna 7 jaar duren voordat de aanleg van het park ook daadwerkelijk begint – maar een kniesoor die daarover begint.

Aan de andere kant van de stad, in Schothorst-Zuid, willen gemeente en woningbouwvereniging bouwlagen toevoegen op flats en in de hoeken nieuwe seniorenwoningen neerzetten, het zogenoemde Okselproject. Omwonenden, huurders en de SGLA verzetten er zich met succes tegen: het plan gaat in de prullenbak om daar nooit meer uit te komen. En oh ja, wil het Utrechts Landschap niet op het terrein van huize Stoutenburg een appartementencomplex neerzetten? En wil de provincie geen baggerdump nabij Zevenhuizen? En kiest het college voor woningbouw in het Waterwingebied? Moeten we allemaal maar niet doen, reageert de SGLA – met succes.

Rechte tunnel

De SGLA wordt begin jaren negentig van de vorige eeuw opgericht als nawee van het massale stadsprotest tegen het Centrumplan. Als vereniging is zij daarna soms betrokken bij de uitvoering ervan, zoals het Eemgebied en Puntenburg-Noord. En de Brouwerstunnel, waar het met name eerst Soesterkwartierder Daan van Hulst – bekend van het verzet tegen het Centrumplan - en de al eerder genoemde Roelie Norp zijn die zich er jarenlang voor inspannen om er een rechte tunnel van te maken. Dan zie je namelijk wie of wat er aankomt, sociaal wel zo veilig. 

^{De actiegroep Brouwerstunnel begin 2003 op het omstreden muurtje. Vlnr Daan van Hulst, Wouter Wagemakers, Jan van Belkum, Kees Nije, Ria Pasman, Willem Hamels en Roelie Norp. (Foto Familie Van Hulst).}

Daan maakt eigenhandig een maquette van de tunnel, inclusief verlichting, om het gelijk van de buurt aan te tonen. Uit deze periode dateert de legendarische uitspraak van Roelie: ‘We spelen niet op de man, maar op het plan’. Daan overlijdt in 2003 en een jaar later wordt ter nagedachtenis aan hem een plaquette in de muur van de tunnel gemetseld.

 ^{Plaquette ter nagedachtenis aan Daan van Hulst met rechts de Brouwerstunnel nu. (Foto Gerard Chel).}

De ontsluiting van Vathorst en ook Kattenbroek komt nog een keer terug als het college Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) wil realiseren tussen het centrum en die wijken. Een vrije busbaan dwars door park Schothorst met daarop een semi-automatische tram op luchtbanden. Het project wordt al snel spottend Het Vehikel gedoopt. Amersfoort kan meeliften op de start van deze zogeheten Phileasbus in Eindhoven, maar zover komt het niet. Het bewonersverzet is veel te groot. Maar goed ook, want al na een maand nadat de bus in de Lichtstad gaat rijden, wordt Het Vehikel wegens technische problemen aan het infuus gelegd om twee jaar later definitief te worden vervangen door gewone stadsbussen. Zo is door succesvol bewonersprotest Amersfoort een hoop ellende bespaard gebleven….. .

Bij veel van deze burgeracties en bewonersinitiatieven speelt de SGLA afwisselend een rol op de voor- of achtergrond. Als in een wijk bewoners zelf in actie komen en mondig genoeg blijken, blijft het meestal bij adviseren, steunen, bemiddelen, contacten leggen. Hoe werkt inspraak, welke rechten heb je, hoe werkt zo’n procedure, hoe ga je in gesprek met een wethouder, hoe leg je contact met een raadslid. Dat klinkt simpel, maar nog altijd stapt niet iedereen in Amersfoort zomaar het stadhuis binnen. 

Redelijk veel van wat de bestuursleden van de SGLA doen speelt zich achter de schermen af. Vooroverleg over een bestemmingsplan, meepraten over de Groenvisie, meedenken over de Groenblauwe Structuur, het Verkeers- en Vervoersplan, enzovoorts. En vooral over inspraakverordeningen en participatietrajecten, de core business van het samenwerkingsverband dat in 25 jaar veel expertise op dit terrein opbouwt. Dat betaalt zich uit, want bij de lokale uitwerking van het Klimaatakkoord wordt ook de SGLA betrokken.

Ook zelf de kar trekken

In wijken waar bewoners zich niet hebben verenigd trekt de SGLA zelf de kar. Voor een goed begrip daarvan moeten we naar de statuten kijken. In artikel 1 lezen we dat de vereniging ten doel heeft de kwaliteit van het woon- en leefklimaat in Amersfoort te bevorderen en beschermen en in artikel 2 dat zij dat onder meer wil verwezenlijken door het ontplooien en ondersteunen van initiatieven die een bijdrage kunnen leveren om de algemene besluitvorming te beïnvloeden. Meestal zijn ongeschreven wetten veel interessanter. Zo ook bij de SGLA, want de eigenlijke motivatie laat niets aan verbeelding over: ‘Overal waarvan wij vinden dat wij ons ermee moeten bemoeien, daar bemoeien wij ons mee’, is een veel gehoorde uitspraak van voorzitter Peter de Langen.

Dat wordt hem niet door iedereen in dank afgenomen. De bebaarde man, al 17 jaar voorzitter, heeft vermoedelijk evenveel vijanden als vrienden in de stad. De eerste groep bivakkeert vooral in en rondom het politiek-bestuurlijke circuit, de tweede groep heeft hoofdzakelijk de stad als woonadres. Een rondje onder de leden levert veel lof op voor De Langen, zijn tomeloze inzet, zijn grote deskundigheid en zijn enorme dossierkennis. ‘De SGLA is het geheugen van de burgerparticipatie’. Ambtenaren en wethouders zien vooral een man die altijd tegen is, irriteren zich aan zijn gedram en vragen zich af of hij zijn privémening verkondigt of die van het samenwerkingsverband. ‘Met andere voorzitters had de SGLA veel meer bereikt’.

^{In 2003 draagt medeoprichter Willem Hupkens van der Elst (li) de voorzittershamer van de SGLA over aan Peter de Langen. (Foto Familie Hupkens van der Elst).}

Verandert alles wat de SGLA aanraakt in goud? Nou, niet echt, dat spreekt voor zich. Vaak moet zij genoegen nemen met niks of een slechts gedeeltelijke tegemoetkoming aan haar bezwaren. Tel je zegeningen is dan het devies, accepteer wat je hebt bereikt. Daarom zal het ook geen feest zijn in de huizen van de bestuursleden wanneer ooit de eerste voertuigen over het asfalt rijden van de westelijke ontsluiting, een duur stukje weg tussen Birkstraat en Stichtse Rotonde. Om de aanleg van deze weg te voorkomen haalt de SGLA, samen met anderen, jarenlang alles uit de kast. De hele trukendoos gaat open. Op een soms zo hardnekkige en verbeten wijze dat zelfs in eigen gelederen weerstand ontstaat. ‘Jongens, de race is gelopen, wij hebben verloren’. 

Maar het bestuur toont zich even onverzettelijk tegen deze rondweg als 20 jaar geleden tegen Vathorst. Gaat de geschiedenis zich herhalen? De SGLA geeft zich nog niet gewonnen - er loopt nog steeds een procedure bij de Raad van State – helemaal nu de aanbesteding van dit tracé inmiddels stil ligt omdat geen aannemer de weg voor het budget van in totaal 68 miljoen kan of wil aanleggen. De race is dus kennelijk toch nog niet gelopen.
Maar ja, wat adviseert de SGLA zelf bewoners altijd?
‘Bepaal je strategie, geef nooit op en ga door tot het einde van de beslismolen’.