Stadhuis discussie 2

“Zo ligt daar tussen het dichtbevolkte westen en Nederlands rijkste natuurreservaat deze veranderende stad.” *1)

Stadhuis van Amersfoort - 1974 (foto Archief Eemland)

Nieuwbouw of niet – op de toekomst van het Amersfoortse stadhuis

Tijdens de laatste raadsvergadering voor het zomerreces van de gemeenteraad is er gestemd over een motie van het CDA. Het voorstel was om, nog voordat de definitieve locatie van het nieuw te bouwen stadhuis zal worden aangewezen, eerst een maatschappelijke kosten- en batenanalyse  uit te laten voeren voor twee mogelijke varianten. Ik vond dat een goed voorstel. Wil je achteraf geen spijt krijgen, dan moet je wel van te voren alle kansen, mogelijkheden en ook de hobbels  die zich nog kunnen gaan voordoen, goed tegen elkaar afwegen. * 2)

“Nou, als je het mij vraagt, van mij mag dit stadhuis gewoon blijven staan”

Maar voordat de motie aan de orde was,  moest er nog een hele rits andere punten afgehamerd worden, zoals onder andere Hoogbouwvisie en ‘Ontwikkeling langs Spoor en Eem’. Wat dit laatste onderwerp betreft is het de bedoeling dat er een coördinator wordt aangesteld die de nieuwbouw in het genoemde gebied in goede banen moet gaan leiden. Dat was misschien ook de reden waarom er toch wel veel ambtenaren aanwezig waren. Van lieverlede sprak ik één van hen aan. "En …", vroeg ik hem.“Wat vind u nou van dat stadhuis?” Hij begreep me onmiddellijk en fluisterde: “Nou, als u het mij vraagt, mag het gewoon blijven staan. Het is immers een monument!”  

Variantenstudie

De motie van het CDA is niet aangenomen. Jammer. Wethouder Stegeman deelde stoer mee dat hij van plan was om direct al na de vakantie een informatiebijeenkomst te beleggen.  Hij komt dan met een uitwerking van de variantenstudie, die in overleg met de beoogde supervisor van het project ‘Langs Eem en Spoor’ is opgesteld.  In  de toelichting van het agendapunt van de ronde die op 3 september plaats gaat vinden staat het nogal wat ongemakkelijk als volgt geformuleerd: “In deze informatieve Ronde zal een presentatie gegeven worden over de ruimtelijke effecten en de bijdrage die een stadhuis kan leveren aan de ontwikkeling van een gebied op de locaties Trapezium en Wagenwerkplaats-Oost. Dat is een nadere toelichting van het advies van de stadsbouwmeester wat in beknopte vorm in de peiling is opgenomen. Dat advies is samen met de toen nog beoogd supervisor voor Langs Eem en Spoor opgesteld. Nu de toelichting zich beperkt tot deze twee locaties zal de presentatie gegeven worden door de supervisor voor Langs Eem en Spoor, de heer Ruitenbeek. Na deze informatieve Ronde zal het college een Raadsvoorstel voor uitwerking van 1 variant aanbieden aan de Raad” .

Waarom toch zoveel haast - overwegingen

Als waarnemer aan de zijlijn heb ik toch zo mijn twijfels bij dit geschetste tijdpad. Kan het huidige stadsbestuur wel goed genoeg overzien wat er nu echt belangrijk is voor onze stad? Zie eens die hele rij aan voorstellen die eerder al aan de gemeenteraad is voorgelegd. Het bestaande stadhuis renoveren. Nee toch maar niet. Veel te duur.  Onbespreekbaar! Dan maar ergens anders bouwen. 

Nou, bij het Centraal Station dan maar. Goed bereikbaar. Dan is dat afstandsprobleem ook weer opgelost. Nee, toch maar niet. Nee, nu kan het toch weer beter bij de Nieuwe Poort!  Maar is de suggestie voor die locatie eigenlijk al jaren geleden al  niet gedaan en is toen dat voorstel als niet interessant terzijde geschoven? Wat was daarvan de reden?  Ik herinner mij nog een Ronde,  waarbij grondeigenaar Heilijgers – op een ietwat wollige manier - al de voortreffelijke mogelijkheden liet aanprijzen die zich zouden aandienen bij de verplaatsing van het stadhuis naar het Trapezium-terrein. En passant kwam hij ook nog met wat losse suggesties uit de hand wat je nu wel en niet aan mooie nieuwbouw op het  vrijkomende terrein aan de Molenstraat zou kunnen doen. Zouden daar dan winkels moeten komen? Nee onder de huidige omstandigheden denk je dan meer aan binnenstadswoningen!  (De opmerking van één van de toenmalige raadsleden,  dat zo’n woonwijkje gezien vanaf de binnenstad eerder een barriëre en niet bepaald een inspirerende wandelroute naar het Eemplein zou opleveren, werd toen snel weggewoven). Maar nu opeens – als een duveltje uit een doosje - ligt het plan Trapezium weer boven op het stapeltje mogelijkheden voor de plaats van een nieuw te bouwen stadhuis. Tot slot van deze overwegingen vraag ik mij af hoe dat nou eigenlijk zit met de supervisor  “Ruitenbeek”  die ons dat allemaal op 3 september zal gaan uitleggen. Wat weet iemand uit Rotterdam nou van Amersfoort?  *3)

In het midden het Trapezium waar alles naar het schijnt op dit moment om draait. Links de Wagenwerkplaats. Zo ongeveer in het hart van de cirkel is eventueel ruimte voor een stadhuis. (Schets uit het masterplan van de Wagenwerkplaats – Imoss – 2019)

Gezond verstand nodig – pleidooi  voor wat rust in de tent

Eigenlijk ben ik de ambtenaar,  die mij tijdens die laatste raadsvergadering  met zijn slimme opmerking zo ineens op het andere been zette,  heel dankbaar.  Want waarom - zo vraag ik mij  af -  is het nou nodig om ons bijzondere stadhuis (echt waar!) zo maar voor oud vuil te gaan afdanken? Is daar nu echt wel goed over nagedacht? Wordt onze generatie met dit nieuwe bod niet voor een keuze geplaatst waarover wij allen achteraf nog eens behoorlijk spijt zouden kunnen krijgen? Rust in de tent! Laten we even stilstaan, terugkijken en nadenken.

Het begin:  3,5 miljoen gulden voor een Stadhuis (1953)

Het is indertijd  Hermen Molendijk geweest die met een vooruitziende blik het plan geopperd heeft dat er in opbloeiende Amersfoort van zo kort na de oorlog er ook een nieuw stadhuis moest komen. De eerste berichten hierover, zijn al uit 1950. *4) Het Algemeen Handelsblad van 19 augustus 1953 bericht:  “Zonder hoofdelijke stemming heeft de gemeenteraad van Amersfoort zich verenigd met het voorstel van B. en W een crediet van ƒ 70.000 te verlenen voor het doen maken van een schetsontwerp voor het bouwen van een nieuw stadhuis. Deze ontwerpen zullen worden gemaakt door de heren ir R. D. Bleeker en ir A. v. Kranendonk te 's.Gravenhage, J. Schippers jr te Zaandam, ir C. Wegener Sleeswijk te Amsterdam en de stadsarchitect D. Zuiderhoek te Amersfoort . Het gemeentebestuur stelt zich voor, dat met deze stadhuisbouw ƒ 3.500.000 zullen zijn gemoeid. Er kwamen uit de raad geen ernstige bezwaren naar voren, en burgemeester H. Molendijk wees nog eens op de absoluut onvoldoende toestand van thans. Bovendien is het wenselijk een project bouw klaar te hebben.“  In een foldertje dat in mijn bezit is staat: “De plannen voor een nieuw raadhuis zijn, met de aanvrage voor de rijksgoedkeuring, reeds naar Den Haag. Over enige jaren zal het er staan als het symbool van het burgerschap van het vernieuwde Amersfoort.”  Zo ging dat nog in die tijd.  (Zie ook voetnoot *1)

16 miljoen gulden voor een stadhuis dat zal kunnen  dienen als verbinding tussen de oude en moderne stad (1974)

Het nieuwe stadhuis komt er uiteindelijk pas in 1974. De realisatie van het aangepaste plan Kranendonk werd in handen gelegd van het Amersfoortse bouwbedrijf Heilijgers. Het is dan – hoe bestaat het -  in dezelfde tijd dat er grote onrust heerste in Amersfoort vanwege de plannen van het stadsbestuur om de binnenstad van Amersfoort beter toegankelijk te maken voor het verkeer. Vervolgens is het stadhuis in 1994 met belangwekkende en mijns inziens zeer geslaagde nieuwbouw uitgebreid. 

In 2010 verscheen er in het jaarboek Flehite een voortreffelijke analyse over 30 jaar stadsvernieuwing in Amersfoort (1945-1975). Auteur Johan Teters komt daarin uitgebreid terug op de onrust die er destijds heerste in Amersfoort over de vernieuwing van de binnenstad. Over het stadhuis wordt dan nog maar nauwelijks gerept. In de nabeschouwing schrijft Teters heel wijs:  “Elke periode heeft zijn eigen ‘Zeitgeist’. Anno 2010 is het moeilijk te begrijpen hoe lichtzinnig het stadsbestuur met name tussen 1955 en 1975 de historische binnenstad wilde opofferen voor een moderne city. Illusies over hoe de binnenstad er uit zou hebben gezien als de plannen daadwerkelijk waren uitgevoerd hoeven we niet te hebben. Ze zou zijn verworden tot een mooiere uitvoering van Purmerend, Vlaardingen of Oldenzaal. Kunnen velen nu hun twijfels hebben bij de inhoud en uitvoering van plannen, aan de goede bedoelingen en de noodzaak van het handelen van het toenmalige stadsbestuur hoeft niet getwijfeld te worden.” . Tot slot merkte hij op: “Anno 2010 is (dus) de visie van burgemeester Molendijk en architect Zuiderhoek, 60 jaar na dato, goeddeels uitgekomen, een prachtige oude binnenstad, een modern stadhuiscomplex en nabij het station een modern kantoren- en dienstencentrum. Hoogstwaarschijnlijk zouden zij niet verwacht hebben dat de uitvoering van hun plannen zich tot in de volgende eeuw zou hebben uitgestrekt.”

Naar een kleiner, goedkoper en duurzamer stadhuis

Hoewel al eerder lang en breed nagedacht is over de herontwikkeling van het Stadhuisgebied, is pas na 2010  de discussie begonnen over de toekomst van het stadhuis. Op 7 oktober 2012 geeft het college een Raadsinformatiebrief uit waarin de toen  verantwoordelijk wethouder Sebastiaan van der Erve antwoorden geeft op vragen die door de Raad gesteld zijn tijdens een ronde over de renovatie van het gebouw.  Het betreft onder meer vragen over de monumentale status van het oude gedeelte en de besluitvorming rond de visievorming van het Stadhuisgebied 2005-2009. Op die datum is het dus nog de mening van het voltallige college dat aan het Raadsvoorstel ‘Naar een kleiner, goedkoper en duurzamer stadhuis' van 12 september 2012 onverkort wordt vastgehouden. Wat betreft de monumentale waarde van het Amersfoortse stadhuis wordt opgemerkt: “Bij dit ontwerp heeft Van Kranendonk rekening gehouden met de historische stad (vanaf 1984 een door het rijk beschermd stadsgezicht). Hij heeft in feite een stadspaleis ontworpen dat door zijn vormentaal (uitzichttorens), stedenbouwkundige opzet (binnenpleinen met gebouwen rond de monumentale beuken gesitueerd) en kleurgebruik (donkerbruine steen) aansluit bij de in zijn ogen geheimzinnige middeleeuwse binnenstad.” Over de monumentale status van het gebouwencomplex wordt verder toch wel iets gezegd dat belangrijk genoeg is om ook nu anno 2019 in gedachten te houden, vandaar ook dat ik de volledige tekst met  instemming herhaal.

Monumentale raadzaal – wie biedt?

“Het complex is nog geen gemeentelijk monument, maar staat wel met de status ‘waardevol’ op de gemeentelijke monumentenkaart. Bij de renovatie van de raadszaal is al rekening gehouden met deze monumentale waarden. In het raadsvoorstel Cultureel Erfgoed 2011-2015: visitekaartje voor de stad is aangegeven, dat vanaf 2014 de eigentijdse bouwkunst wordt geïnventariseerd met als doel plaatsing van panden uit deze periode (1965 – heden) op de gemeentelijke monumentenlijst. Eerdere onderzoeken hebben al uitgewezen dat het ontwerp van Van Kranendonk zoveel cultuurhistorische kwaliteiten bezit, dat vanuit die optiek een plaats op de lijst gerechtvaardigd is. Vandaar dat vooruitlopend op de inventarisatie van eigentijdse bouwkunst, indien gewenst, een aanwijzingsvoorstel kan worden voorbereid en een advies van de gemeentelijke monumentencommissie kan worden ingewonnen. Op grond van de door de Raad vastgestelde raadsinformatiebrief 4224611 pagina 2 Erfgoedverordening 2010 kan een verzoek tot plaatsing overigens door een ieder bij het college worden ingediend. Daarna maakt het college een belangenafweging, waarvan naast alle andere belangen ook de cultuurhistorische waarden zijn betrokken. Op grond van de Erfgoedverordening 2010 is het de bevoegdheid van het College om na weging van alle belangen het complex al dan niet op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen. Op grond van dezelfde verordening wordt de gemeenteraad door het college volledig geïnformeerd. De Erfgoedverordening houdt rekening met een procedure van twintig weken, mits er geen bezwaren worden ingediend. Mocht er voor het model van sloop-nieuwbouw worden gekozen dan moet, omdat het stadhuiscomplex binnen het beschermd stadsgezicht Binnenstad is gelegen, rekening worden gehouden met een proceduretijd van minimaal zes weken. Zodra bezwaren tegen sloop worden ingediend, neemt de afhandeling vanzelfsprekend veel meer tijd in beslag.“

Stadhuisconflict

Bij de beantwoording van de andere gestelde vragen ging het vooral ook om de kosten van renovatie die voor de zuinige raadsleden (met de VVD voorop) de pan uit vliegen. De tijd voor een bestuursconflict was rijp.  Op 4 december 2012 publiceerde de Stad Amersfoort het volgende bericht. “De Amersfoortse VVD-fractie heeft maandagavond het vertrouwen opgezegd in coalitiepartner GroenLinks. Dat gebeurde tijdens het fractievoorzittersoverleg van de coalitiepartijen: VVD, D66, GroenLinks, CDA en ChristenUnie. Dit betekent dat het college van B en W is gevallen.” Amersfoort was in een bestuurscrisis verwikkeld geraakt die haar weerga niet kent. Wethouder van ’t Erve vertrok op staande voet, hield zijn mond en kwam nooit meer terug.

Natuurlijk is de geciteerde Raadsinformatiebrief niet alleen geschreven om de monumentale status van het Amersfoortse Stadhuis aan te geven. Tegenstanders zouden kunnen opwerpen dat de Erfgoedwet of hoe je dat nu tegenwoordig noemen moet, inmiddels allang weer veranderd is. Mijn mening is: een besluit is een besluit is een besluit en waar een wil is, is een weg.  Het gaat er om wat wij Amersfoorters met onze stad willen!

Nawoord

In latere jaren is vooral het bericht in Amersfoort blijven hangen dat dit historische conflict binnen het college te wijten is aan de verdeeldheid in de besluitvorming rond de Westelijke Ontsluiting van Amersfoort, maar het zou me niet verwonderen als ooit nog zal blijken dat het meningsverschil over de renovatie van het stadhuis wel degelijk een grote rol heeft gespeeld bij het bestuursconflict van december 2012.  In een volgend artikel wil ik aandacht besteden aan de cijfertjes,  het kostenaspect van sloop en nieuwbouw , de geschiedenis van de plannen over de herontwikkeling van het stadhuisgebied en de rol van de Stadsarchitect. 

Weet u daar ook iets van? Laat het me weten.

Eerder verscheen het artikel: "Een stadhuis op de Wagenwerkplaats is zo gek nog niet".