Vijftig jaar geleden, op zondag 13 augustus 1972, ging in alle stadions in Nederland de voetbalcompetitie weer van start. Om ongeveer half drie – in het ene stadion ongetwijfeld een minuutje vroeger of later dan in het andere – floten de scheidsrechters het beginsignaal. Het moet ongeveer zeven minuten later zijn geweest, toen op Birkhoven, in het kleine stadionnetje aan de BW-laan in Amersfoort, de allereerste gele kaart werd getrokken.
Babylonische spraakverwarring
Dat seizoen werden namelijk gele en rode kaarten ingevoerd. Tegenwoordig worden de kaarten vooral gezien als sanctiemiddel, als strafsysteem, maar dat was het eigenlijk niet. Het was in de eerste plaats een communicatiesysteem. Tijdens internationale wedstrijden konden spelers en scheidsrechter nauwelijks met elkaar praten. Het engels was nog niet ingeburgerd als internationale voertaal. Tijdens een internationale wedstrijd, met bijvoorbeeld tegenstanders uit Zweden en Hongarije en een scheidsrechter uit Spanje, moesten spelers en scheidsrechters elkaar vaak met handen en voeten duidelijk maken wat er bedoeld werd. Dat lukte heel vaak niet. Het gebeurde dat spelers pas na een wedstrijd te horen kregen, dat ze tijdens de wedstrijd een officiële waarschuwing hadden gekregen.
De Engelse scheidsrechter Aston kwam eind jaren zestig met een oplossing: het systeem met gele en rode kaarten. De kleuren had hij ontleend aan het stoplicht, dat natuurlijk overal in de wereld bekend was. Iedereen kon nu weten: geel=een officiële waarschuwing, rood=wegzending. Op het Wereldkampioenschap van 1970 werden de kaarten voor het eerst toegepast. Nederland volgde dus twee jaar later, aan het begin van het seizoen 1972-1973.
Een van de elf
Maar wie kreeg nu als eerste speler de gele kaart? Jarenlang was de naam van Wim van Hanegem aan dit feit verbonden. Trouw-journalist Matty Verkamman, die bekend staat als bijzonder integer sportjournalist en doorgaans uitgebreid onderzoek doet, ging in Om ’t Spel en de Knikkers. 40 Jaar Betaald Voetbal in Nederland (1994) mee in dit verhaal. Het leek zo aantrekkelijk om het Feyenoord-icoon aan deze primeur te koppelen. Het was echter te mooi om waar te zijn.
Feitelijk is het helemaal niet bekend wie de eerste was. Precies elf spelers kregen die dag een gele kaart: zeven in de eredivisie en vier in de eerste divisie. In de eredivisie werden spelers van o.a. Sparta, Go Ahead en MVV in het boekje van de scheidsrechter opgeschreven, in de eerste divisie spelers van Volendam, Eindhoven, De Graafschap en Veendam. Maar wie was nu de eerste dader?
Uit een inventarisatie van diverse kranten en de site www.transfermarkt.nl heb ik slechts van drie spelers het exacte tijdstip kunnen achterhalen. Wim van Hanegem kreeg die eerste dag inderdaad een gele kaart (vanwege protesteren, in de 87e minuut) maar hij werd voorafgegaan door Chris Kronshorst (NEC) in de 82e minuut en Eltje Edens (Veendam) in de 7e minuut. Van de overige acht spelers is het niet bekend, wanneer zij op de bon gingen. Het vroege tijdstip van Eltje Edens doet vermoeden dat hij de allereerste was, maar helemaal zeker zijn we niet. Wat wel zeker is: Eltje ontving zijn kaart tijdens een wedstrijd in Amersfoort.
Elftalfoto van HVC, seizoen 1972-1973. Staand v.l.n.r.: Iwan Fränkel, Joop van Maurik, Serry Nieuwhof, Ton de Hoogt, Bert van Geffen, Glen van Gene, Bart Peters en trainer Hennie Hollink.
Zittend v.l.n.r.: Dick Teunissen, Bert Middelkoop, Frits van der Klift, Ruud Maas, Ton van Loon, Co van Willigenburg en Henk Ramselaar
Vechtvoetbal
Het was gezellig druk, die zondag op Birkhoven. Zoals gebruikelijk trokken de eerste zondagen van het seizoen altijd wat meer publiek: het weer was nog aangenaam en na een lange zomerstop keken veel Amersfoorters uit naar een nieuw seizoen. Zo’n 4500 mensen passeerden de kassahokjes voor een leuk potje voetbal. Veendam kwam op bezoek en dat was geen tegenstander om bang voor te worden. In het vorig seizoen waren de noorderlingen lager op de ranglijst geëindigd dan HVC (op de 13e respectievelijk 9e plaats). De winst leek voor het grijpen.
Trainer van Veendam was Cor van der Gijp, een oom van René van der Gijp. Het was zijn eerste wedstrijd voor zijn nieuwe club en hij wilde die absoluut niet verliezen. Hij stuurde zijn elftal het veld in met een superdefensieve tactiek. Trainer Hollink van HVC wilde het seizoen natuurlijk op een positieve manier beginnen en zijn thuispubliek vermaken.
De thuisclub trok vanaf het begin dan ook ten aanval, maar stuitte op een muur van gewapend beton. Al snel werd het onvriendelijk. Rechtsback Eltje Edens van Veendam kreeg – we weten het al – in de zevende minuut de eerste gele kaart na een forse overtreding.
Mocht de kaart bedoeld zijn als een laatste waarschuwing, dan werd dat signaal door Veendam niet als zodanig opgevat. De fysieke strijd ging gewoon door. De voorstopper van Veendam vocht menig onvriendelijk robbertje uit met HVC-spits Joop van Maurik – een reus die zijn lichaam graag letterlijk in de strijd wierp en daarbij geen enkel middel schuwde. De linksback van Veendam schopte publiekslieveling Dickie Teunissen uit het veld. En tot overmaat van ramp brak rechterspits Serry Nieuwhof na 20 minuten vechtvoetbal zijn pols. Het gebeurde weliswaar bij een botsing zonder opzet, maar het gaf aan: het was een keiharde, fysieke wedstrijd. Een wedstrijd zoals die tegenwoordig eigenlijk zelden meer voorkomt.
HVC – met uitzondering natuurlijk van Joop van Maurik – liet zich enigszins intimideren. Het probeerde wel, maar het team kwam voor de rust tot slechts enkele schoten op doel. Die werden vakkundig door de keeper van Veendam gekeerd.
HVC-De Volewijckers op 29 oktober 1972. Keeper Bert van Geffen pakt de bal voor de aanstormende spits van De Volewijckers. Dick Teunissen probeert hem af te houden. Op de achtergrond (met snor) Henk van Ramselaar. Foto: Nationaal Archief 2.24.01.05, fotograaf: Bert Verhoeff/Anefo
Een gelijkspel met alleen maar verliezers
Na de rust waren de gemoederen enigszins bedaard, maar bleef het spelbeeld hetzelfde: HVC viel (tevergeefs) aan, Veendam verdedigde. Er is een oude voetbalwet die zegt dat als een aanvallend team niet scoort het wel een doelpunt tegen krijgt. Die voetbalwet trad in werking. Bij een schaarse tegenaanval kreeg Veendam een vrije trap (62e minuut). Die belandde op de lat en caramboleerde via de rug van keeper Bert van Geffen in het doel. Ruim tien minuten later kon de nieuwe HVC-aankoop Iwan Fränkel (hij was samen met Henk van Ramselaar van Blauw-Wit uit Amsterdam naar Amersfoort gekomen) met een hard schot de eindstand toch nog op 1-1 brengen.
Veendam was tevreden. Van der Gijp: “ik teken voor een gelijkspel in een uitwedstrijd”. HVC likte zijn wonden. Dick Teunissen lag een paar dagen in de lappenmand en zou de eerstvolgende wedstrijd missen. Serry Nieuwhof stond ruim twee maanden aan de kant; pas eind oktober keerde hij terug op het veld. En Eltje Edens? Die kreeg van de tuchtcommissie één wedstrijd schorsing en honderd gulden boete. Want een gele kaart betekende in die tijd ook automatisch een wedstrijd schorsing. Maar hij ging dus wel de geschiedenisboeken in.
Het had ook allemaal anders kunnen lopen. Bij Veendam ontbrak die zondag een andere spijkerharde verdediger en kandidaat gelekaartpakker: Johan Derksen. Hij had het vorige seizoen (toen hij nog voor Cambuur uitkwam) grotendeels gemist vanwege een gescheurde enkelband. Die zomer had hij een transfer gemaakt naar Veendam, maar hij was nog niet fit genoeg voor een plaatsje in de wedstrijdselectie. De kans om als eerste speler in Nederland geel te pakken ging dus aan Johan voorbij.
En de eerste gele kaart voor een HVC-speler? Die bleef niet lang uit. Vier dagen later, woensdag 16 augustus, speelde HVC in Arnhem tegen Vitesse. Volgens de kranten een levendige, spectaculaire wedstrijd, waarbij Vitesse met 3-2 aan het langste eind trok. 'Slechtste man van het veld was ongetwijfeld scheidsrechter Beck die vooral met de gele kaarten zeer kwistig strooide. Slachtoffer daarvan werd HVC dat liefst drie man gewaarschuwd zag. Dat waren v.d. Klift, Kalot en Van Willigenburg.' (De Tijd 17-8-1972)