In de laatste raadsvergadering van 2023 staan oppositie en coalitiepartijen lijnrecht tegenover elkaar. Met allerlei argumenten probeert men het eigen gelijk over het voetlicht te krijgen. Maar kloppen al deze beweringen wel? De Stadsbron doet onderzoek en komt tot de constatering dat raadsleden soms erg creatief met de waarheid omgaan. In dit deel kunnen we geen gebruik maken van externe data maar zullen we op basis van interne berichtgeving (notulen en live-stream) aannemelijk maken of de gebruikte argumenten kloppen of niet.
AmersfoortPanel
Tussen politiek en statistiek bestaat vaak een kloof. Politici gebruiken de uitkomsten van statistisch onderzoek selectief om daarmee hun eigen gelijk te kunnen staven. Deze kloof is van alle tijden. Zo is van de Duitse politicus Heinz Kuhn de uitspraak “Politiker nutzen Statistiken wie Betrunkene Laternenpfähle: Nicht zur Erleuchtung, sondern um sich daran festzuhalten”.(*) Dit geldt ook voor veel raadslieden tijdens de vergadering van 19 december 2023. Er is de uitkomst van het referendum en de resultaten van het AmersfoortPanel, maar wat doen de Amersfoortse raadsleden daarmee?
Grote moeite hebben raadsleden van de coalitiepartijen om de uitkomsten van het referendum en het AmersfoortPanel te omarmen. Niet veel verder dan het benoemen van de financiële zorgen van burgers voor de parkeervergunningen en iets voor mantelzorgers komt men niet. Maar voor deze bijstellingen was geen AmersfoortPanel nodig. In een open brief van voor het referendum hebben 6 partijen (de 5 coalitiepartijen + gedoogpartij PvdA) dit al benoemd.
De enquête bestaat uit een aantal stellingen die deels de voordelen benoemen en deels de nadelen. Iedere deelnemer kan zowel meerdere stellingen met voordelen, als met nadelen aanvinken. Het is dus heel goed mogelijk dat iemand zowel voordelen als nadelen ziet, maar overall toch een negatief eindoordeel geeft, gezien het feit dat ook bij dit Panel het aantal NEE-stemmers de overhand heeft.
De verschillende stellingen zijn bedoeld om achter de motieven van de uitkomst van het referendum te komen. Logisch is dan om vooral die stellingen te bekijken die op een meerderheid van de deelnemers kunnen rekenen.
Deze tabel laat alle stellingen zien die meer dan 50% respons hebben gekregen, dus meer dan de helft van de panelleden die hebben meegedaan, heeft deze stelling aangevinkt. Het betreft alleen stellingen over nadelen, geen van de stellingen met voordelen heeft een meerderheid behaald.
Bij elk uitgangspunt is ook een stelling opgenomen of men hoe dan ook voor- of nadelen ziet. Steeds blijkt dat minimaal 1 op de 3 deelnemers aan dit panel totaal geen voordelen ziet bij de invoering van de verschillende onderdelen van de parkeervisie. Een veel kleiner aantal ziet geen nadelen bij de invoering van de parkeervisie (variërend van 6% tot 10%).
Maar geen enkel raadslid is hierop ingegaan. Waarom? Normaal gesproken worden dit soort zaken eerst in de minder politieke context van een Commissie besproken. Dan had bijvoorbeeld een ambtenaar van de afdeling Onderzoek en Statistiek tekst en uitleg kunnen geven bij de uitkomsten van het AmersfoortPanel. Maar hier is niet voor gekozen en de uitkomst is direct in een raadsvergadering behandeld en daarmee politiek gemaakt.
Verder valt op dat de inhoud van persoonlijke gesprekken met burgers belangrijker wordt geacht dan de resultaten van het panel. Er wordt voorbij gegaan aan de ‘wet van grote getallen’. Hoe groter het aantal antwoorden hoe groter de kans om de juiste mening van de burgers te horen. Maar in de discussie wordt de indruk gewekt dat 10 gesprekken met burgers meer inzicht geven dan de 4223 panelleden die de enquête hebben ingevuld. Wellicht daarom dat sommige uitslagen verkeerd geïnterpreteerd worden?
0,2 parkeernorm staat niet ter discussie
Door de fractievoorzitter van de ChristenUnie (Bol) werd gesteld dat de lage parkeernorm niet op grote weerstand is gestuit. Maar dit is een opmerkelijke uitspraak. Want het uitgangspunt waarin dit besproken wordt (uitgangspunt 4) kent het grootste aantal deelnemers die vooral nadelen zien. De stellingen 1, 3 en 5 vallen onder dit uitgangspunt. De uitspraak van Bol is dus niet waar. Maar misschien nog wel opmerkelijker is het feit dat niemand in de raad dit punt opgepakt heeft. Het lijkt wel of iedereen weinig tot geen problemen ziet bij de parkeernorm van 0,2, terwijl een groot deel van de burgers van Amersfoort (uitgaande van het AmerfoortPanel) toch (grote) bedenkingen hiertegen heeft.
Fractievoorzitter Kruyt van de SP ontpopte zich in deze vergadering als de grote verdediger van het democratisch principe, maar deed ook de uitspraak dat de cijfers van het AmersfoortPanel worden verdraaid om daarmee geen grote veranderingen in het beleid aan te brengen. Zoals hierboven al beschreven blijkt deze uitspraak te kloppen. Er is selectief geshopt in de winkel van het AmersfoortPanel.
Parkeervisie is woningbouw
CDA raadslid Engbers vraagt zich in zijn bijdrage af of de burger de relatie met andere terreinen wel goed in beeld heeft, met name de woningbouwopgave, bereikbaarheid en leefbaarheid. Wie echter de tekst van het referendum leest komt in de eerste alinea al de woorden woningbouw en leefbaarheid tegen. De alinea luidt als volgt:
Amersfoort groeit, er komen naar verwachting 10.000 woningen bij. Daarvoor is plek nodig. Om de stad groen, leefbaar en gezond te houden wil de gemeente anders omgaan met parkeren.
Daarnaast hebben zeker de voorstanders in verschillende uitlatingen dit nog eens herhaald (zie ook de advertentie in de Stad Amersfoort). In een vergadering van 28 september 2023 is uitgebreid met de referendumcommissie gesproken over de inhoud van de tekst. Door verschillende partijen is deze commissie bedankt voor haar goede werk omdat zij in heldere verwoordingen een complexe materie heeft samengevat. Vervolgens zijn door verschillende partijen nog aanscherpingen aangebracht. Iedereen kon zich vinden in deze referendumtekst, en deze is unaniem aangenomen. Het wekt dus verbazing als nu ineens bij een tegenvallend resultaat, de tekst en de daarin beschreven complexe samenhang ter discussie worden gesteld.
Daarnaast klinkt er iets gevaarlijks door, namelijk dat alleen burgers die alles weten (de complexe materie op zijn merites kunnen beoordelen) een wel overwogen stem kunnen uitbrengen. Dit riekt naar een vorm van meritocratie.
Het argument is dus weinig steekhoudend, maar dan doemt er een ander probleem op. Als burgers de parkeervisie afwijzen, met de wetenschap van de combinatie met woningbouw, wat zegt dit dan over de ambitie van dit college (maar ook het vorige) op het gebied van woningbouw? Willen de burgers wel zoveel woningbouw? Wordt dit dan wel gedragen door de burgers? Feit is wel dat in de afgelopen jaren het college niet actief de burgers heeft opgezocht om deze majeure verandering binnen de gemeente te bespreken. Dit betreft zowel het totaal aantal te bouwen woningen, als de locatie. Zoals het raadslid van het CDA (Engbers) het zelf al zei : ‘Om de groene randen van Amersfoort te sparen, bouwen we meer binnenstedelijk (Langs Eem en Spoor, en de Hoef)'.
Van wie is het referendum?
Woordvoerder Hos van GroenLinks heeft toch wel een bijzondere voorstelling van zaken. Volgens haar heeft de gemeenteraad de burgers om advies gevraagd, en de raad heeft daarna dit advies gewogen. Hos gaat voorbij aan haar eigen opmerkingen later uitgesproken in de vergadering, en ook die van andere coalitiepartijen die helemaal geen referendum wilden, maar zich gedwongen voelden (door het grote aantal handtekeningen) om in te stemmen met dit referendum. Wellicht was er een stille hoop dat de referendumcommissie de opdracht tot het maken van een referendumtekst terug zou geven of dat de uitkomst mee zou vallen.
Maar er is ook nog een (mogelijk) ander argument. In de gemeente Haarlem speelde een zelfde soort discussie. Ook hier wilde het college en de coalitiepartijen een verandering in het parkeerbeleid. Ook hier is door burgers een referendumverzoek gedaan, maar dit is door de raad afgewezen. Vervolgens zijn de aanvragers van het referendum naar de rechter gestapt en die heeft bepaald dat de gemeente niet de juiste argumenten heeft gebruikt om het referendum af te wijzen. Dus terug naar de raad. Het conflict tussen burgers en politiek lijkt in Haarlem daarmee groter dan in Amersfoort.
Het is dus denkbaar dat dit meegespeeld heeft bij de beoordeling van de aanvraag in deze raad. Maar geen van de partijen heeft van harte ingestemd. Het is jammer dat geen recht gedaan wordt aan de initiatiefnemers van dit referendum, en dit is niet de raad, maar het is een aantal burgers van Amersfoort.
Parkeernorm en woningbouw
De VVD (Flikkema) veronderstelt dat er geen causaal verband is tussen de parkeernorm van 0,2 en de bouw van 1000 woningen. Een ware constatering, maar toch ook weer niet. De parkeernorm van 0,2 is niet uit de lucht komen vallen, maar is het gevolg van de ambitie van dit college. Men wil bij Langs Eem en Spoor niet de eerder geplande 3000 woningen bouwen, maar mee gaan met de plannen van de verschillende projectontwikkelaars, die samen op ruim 5000 woningen uitkomen. Om dit te kunnen realiseren moeten de verkeersbewegingen binnen bepaalde kaders blijven en zo verkeersinfarcten voorkomen. En dit is alleen mogelijk (volgens het bijgestelde verkeersmodel) als alle maatregelen van de parkeervisie worden uitgevoerd, dus inclusief de parkeernorm. Dus bij de eerste, tweede en derde 1000 woningen klopt de bewering waarschijnlijk wel, maar daarna niet meer.
The winner takes it all
D66'er Mik was de enige woordvoerder van de coalitie die niet op zoek ging naar inhoudelijke argumenten om de uitslag te duiden, maar ze voerde steeds staatsrechtelijke argumenten aan. Het college heeft de bevoegdheid, ja, zelfs de plicht om problemen van de stad voor de burgers op te lossen door heldere keuzes te maken. Het heeft voor vier jaar het mandaat van de kiezers. Daarbij hoort ook de burgers het eerlijke verhaal te vertellen. Oplossen van woningbouw, leefbaarheid en klimaatverandering heeft een prijs. Er valt niets af te dingen op deze stelling, hooguit dat deze opvatting van democratie niet strookt met die van het verleden. Vroeger gold als een van de sterke punten van de parlementaire democratie in Nederland, het feit dat door het meerpartijenstelsel de kans op een dictatuur van de meerderheid gering zou zijn, omdat na elke regeerperiode er weer een nieuwe coalitie gevormd moet worden. De partijen hielden elkaar te vriend door elkaar altijd wat te gunnen. De democratie van nu kent dit principe veel minder, er wordt met de oppositie steeds minder rekening gehouden. Hoewel er verschillende (morele) argumenten zijn aan te voeren om meer compassie te hebben met de uitslag van het referendum, is er staatsrechtelijk niets op af te dingen.
Het einde van de democratie?
Door het raadslid Lamoen van Amersfoort voor Vrijheid werd de uitspraak gedaan dat het optreden van de coalitiepartijen (geen afstand nemen van de parkeervisie) de laatste nagel aan de doodskist van de democratie is. Grote woorden, die niet door iedereen gewaardeerd worden, maar wel begrijpelijk zijn. Is deze uitspraak waar? Moeilijk te zeggen, pas over twee jaar zijn er weer nieuwe verkiezingen en dan pas zal blijken of er een politieke afrekening plaatsvindt. Lamoen refereert aan landelijke ontwikkelingen, waar buitenstaanderpartijen (PVV, NSC en BBB) een politieke aardverschuiving teweeg hebben gebracht. Zonneklaar is dat de gebeurtenissen rond de parkeervisie het toch al broze vertrouwen bij de burgers in de gemeentelijke politiek geen goed hebben gedaan. Vraag nu is in hoeverre bestaande en nieuwe buitenstaanderpartijen op lokaal niveau dit succes weten na te doen. Het duurt nog twee jaar voordat we het antwoord op die vraag weten.