In een eerder
artikel toonde ik aan, dat de Amersfoortse bevolking relatief veel afval produceert
en ook op het gebied van afvalscheiding niet bepaald tot de hoogvliegers
behoort. In dat licht lijkt de gemeentelijke ambitie om in 2030 afvalvrij te
zijn, misschien te ambitieus. Want de ontwikkelingen lijken een heel andere
kant op te gaan: in de richting van juist meer afval en verpakkingsmiddelen
Omgekeerd inzamelen
Op het eerste
gezicht lijkt de gemeente de goede weg in te slaan. De gemeente gaat namelijk ‘omgekeerd
inzamelen’. Op de website wordt het uitgelegd: “Het afval dat
herbruikbaar is haalt ROVA op aan huis. Huishoudelijk afval kunt u straks met
containers aan huis sorteren. De containers aan huis zijn voor papier, groente-
fruit- en tuinafval (GFT) en voor plastic verpakkingen, metalen verpakkingen en
drankenkartons (PMD). Dit soort afval kan worden hergebruikt. We noemen het
daarom geen afval meer, maar grondstoffen. Voor het afval dat overblijft komen
ondergrondse afvalcontainers. Daarin kunt u ieder moment uw huishoudelijk
restafval kwijt.(…) We gaan er van uit dat we met het systeem omgekeerd
inzamelen gemiddeld 50 kg per inwoner restafvalreductie realiseren in 2020.” (https://www.amersfoort.nl/project/omgekeerd-inzamelen-van-afval-.htm
en de Meerjarenbegroting 2018-2021)
Een mooi begin, maar de gemeente Amersfoort is niet bepaald
koploper; tientallen andere gemeenten hebben dit systeem al enkele jaren geleden
ingevoerd. Uit hun ervaringen blijkt, dat als je iedereen bakken aanbiedt om
het afval te scheiden, dit beter gebeurt, dan wanneer je het scheiden helemaal
aan het initiatief van de huishoudens overlaat. Natuurlijk zal er nog wel eens
een plastic flesje bij het restafval terecht komen, maar de gemeente doet zijn
best. “Leuker kunnen we het niet maken, wel makkelijker.”
Van afval naar
grondstof
Er zitten echter addertjes onder het gras, met name in de
zinnen: “Dit soort afval (GFT en PMD) kan worden hergebruikt. We noemen het
daarom geen afval meer, maar grondstoffen.” Hiermee wordt de ambitie om
Amersfoort afvalvrij te maken, in de eerste plaats vooral een cosmetische operatie!
Een gevalletje van creatief boekhouden.
In de tweede plaats – en dat is veel ernstiger – ontstaan
hierdoor prikkels in het systeem, waardoor de ambitie om de afvalberg drastisch
te verminderen, juist uit het zicht verdwijnt. De industrie, de handel en de
huishoudens krijgen belang bij een zo groot mogelijke productie van
verpakkingsmiddelen.
Hoe zit dat? Op dit moment hebben de
verpakkingsmiddelenindustrie en de handel een commercieel belang bij verpakkingsmiddelen.
Elk product wordt van een stevige plastic omhulsel voorzien omdat ‘het zo
handig is om in de winkel ten toon te stellen’ of ‘om te beschermen tegen
beschadiging’. Bovendien besparen voorverpakte producten loonkosten: het winkelpersoneel
hoeft niet elk artikel apart af te wegen en te beprijzen, dat is al gebeurd.
Wanneer afval echter als grondstof wordt behandeld, tuig je een derde
‘industrie’ op, die er belang bij heeft om zoveel mogelijk afval te produceren:
de inzamelaars en verwerkers van het gescheiden afval.
En de huishoudens dan? Op dit moment betalen zij de
hoofdprijs: via de winkelprijzen betalen zij voor de productie van PMD en
andere afvalstromen en via de gemeentelijke afvalstoffenheffingen betalen zij
voor de verwerking van het huishoudelijk afval. Maar is
dit systeem in de toekomst nog wel te handhaven? Kun je namelijk de
Amersfoortse bevolking wel laten betalen voor het inleveren van kostbare
grondstoffen? Moeten zij niet eerder geld toekrijgen?
Een nieuwe
grondstoffenindustrie
Het is goed voor te stellen,
dat er rond de verwerking van het gescheiden huishoudelijk afval – nu vrijwel waardeloos,
maar in de toekomst waardevol – een nieuwe markt ontstaat. De huishoudens
leveren hun ‘grondstoffen’ in bij commerciële huisvuilophalers, die een paar
cent per kilo afrekenen. Deze leveren vervolgens de ‘grondstoffen’ voor een
meerprijs af aan het recyclingbedrijf, dat ze vervolgens verwerkt tot nieuwe
grondstoffen.
Zo zal er dus een brede coalitie van verpakkingsindustrie,
handel, afvalophalers, afvalverwerkers en huishoudens ontstaan, die een belang
hebben bij het produceren van zoveel mogelijk verpakkingsmaterialen en afval. Het
gaat niet lang meer duren, voordat elk product in de winkel (van een citroen
tot een bloempot, van een krant tot een stuk gereedschap) per stuk in plastic
verpakt wordt (voor zover dat al niet gebeurt). Kortom, Amersfoort zal in 2030 allesbehalve
afvalvrij zijn, maar jaarlijks een gigantische berg ‘grondstoffen’ produceren.
Is dit de duurzame samenleving, die we willen?