Wie de Amersfoortse politiek via de media volgt, kan niet anders dan zich hoofdschuddend afwenden. Neem de koppen in het AD Amersfoort van de afgelopen maand:
‘Plan voor De Nieuwe Poort wordt ons door de strot geduwd’, ‘Stadhuis maakt de restauratie (van huize Randenbroek) onmogelijk’, ‘Oppositie kraakt aanbesteding rondweg’, ‘Enquete (over duurzaamheid) lijkt nergens op’, ‘Amersfoort verspeelt 7 miljoen met gasvrij Soesterkwartier’.
Wat een zooitje, wat anders kan de lezer denken. En zo gaat het jaar in, jaar uit. Lokaal moet de redactie elke dag weer buffelen om de pagina’s vol te schrijven. Alles wat als misstand of uitglijder door oppositie of actiegroep wordt aangereikt krijgt daarom al snel de status van nieuws. Bij de parlementaire verslaggeving ligt de lat beduidend hoger bij kritiek op de regering. Alleen de meest opmerkelijke zaken halen goed uitgezocht en van context voorzien de krant.
Eikenprocessierups
Eén keer slechts berichtte de Amersfoortse redactie iets positiefs over het Amersfoortse stadsbestuur. Paginagroot en met een jubelkop boven een foto van een stralende wethouder, dat wel: Amersfoort verslaat de eikenprocessierups.
De aanhalingstekens ontbreken, dus niet gebaseerd op een mening, maar een vaststaand feit, stelt de krant. De gemeente is weliswaar zelf de enige bron, maar toch: mooi nieuws voor alle inwoners.
Beduidend relevanter dan een tweet van een marginale oppositiepartij kan zijn, zou je denken. Fractieleider Hans van Wegen tikte iets warrigs, dat je als racistisch zou kunnen opvatten. En daarna zei de senior ook nog iets kwalijks in een restaurant. Of misschien ook wel niet. Daar komt nu een rechtszaak over. Of niet. Het complete columnisten-bestand boog zich in elk geval over deze met vele letters uitgemolken kwestie. Men was het roerend eens: Racisme, dat willen we absoluut niet in Amersfoort. Daar sloot Van Wegen zich van harte bij aan, wat het er niet helderder op maakte.
Zwarte Piet
Het andere grote politieke debat was, opnieuw afgaande op het aantal regels, Zwarte Piet. Niet dat het om een onderwerp ging dat in de raadszaal thuis hoorde, althans dat vond de raad in eerdere jaren. En niet dat er nog een besluit over viel te nemen, want het organisatiecomité van de centrale intocht had zelf al besloten tot de overstap naar een roetveegpiet. Toch werden er nog een paar symboolmoties in stemming gebracht, opdat het duidelijk was: Black Lifes Matter, ook in Amersfoort.
Je zag bijna over het hoofd dat er ook wel typisch Amersfoortse agendapunten waren. Complexe vraagstukken, die zich niet laten beantwoorden met een krachtig ja of nee. Zoals: Hoe organiseer je participatie zo dat het geen wassen neus wordt? Of: Wat is het beste antwoord op de financiële gevolgen van de coronacrisis? Op de emotie spelende krantenkoppen vielen er niet van te bakken, maar als je de gedegen raadsstukken las en de gepassioneerde woordvoerders hoorde argumenteren, gaf dat wel degelijk vertrouwen in de lokale democratie.
Cynisme
Is het het AD niet, dat het cynisme over lokale bestuurders voedt, dan is het de politiek zelf wel. Het loog er niet om wat de oppositiepartijen Amersfoort2014, SP, Lijst Molenkamp en BPA via social media en persberichten op het college afvuurden. Een bloemlezing: ‘College handelt in strijd met de gemeentewet’, ‘Ontwerp fietsbrug deugt niet’, ‘Amersfoort dreigt ondemocratische stad te worden’, ‘Wethouders laten huurders in de kou staan’, ‘Gemeente laat zorgpersoneel in de steek’, ‘Noodkap tegen alle afspraken in’, ’Mislukte aanbesteding Westelijke Rondweg’, ‘Gemeente onvoldoende voorbereid op gevolgen coronacrisis’.
Voortdurende negatieve beeldvorming over het democratisch bestuur, waar leidt dat toe? Het voor de hand liggende antwoord is: populisme. En al helemaal als dat samen gaat met een overdaad aan deugneuzerij. Dat hebben de opkomst van eerst de PVV en nu Forum voor Democratie ons inmiddels wel geleerd. Om over Trump maar te zwijgen.
Tot dusver is de enige populist in de Amersfoortse gemeenteraad de man van de warrige tweet. Ooit aanvoerder van de grootste partij, inmiddels zo veel conflicten en gedoe verder dat zijn rol is uitgespeeld. Het wachten is op nieuw elan. Op een lokale partij met gevoel voor de Amersfoortse onderbuik, op een charismatische lijsttrekker die herkenbaar en raak weet te benoemen wat veel burgers onderhuids dwars zit en wat maar niet door ‘het zooitje’ wordt begrepen en opgepakt.
Het schuurt wel degelijk
Het is ook weer niet zo dat al die negatieve berichten uit de lucht komen vallen. Het schuurt wel degelijk tussen bestuur en bewoners, zoals ook de volgers van de artikelen en video’s van de Stadsbron niet zal zijn ontgaan. Neem je deze conflicten nader onder de loep, dan kom je uit bij wat Amersfoort echt anders maakt dan steden met meer krediet voor het bestuur.
Dat is géén corruptie, dat is géén vergaande onbekwaamheid, dat is zelfs géén regenteske houding, dat is louter en alleen de krankzinnige groei die de stad doormaakt. Alleen al vanaf 1995 kwamen er bijna 40 procent meer bewoners bij, en daar komt de komende jaren nog eens 20 procent bovenop. Met zo’n expansie kan het niet anders dan dat groen wijkt voor asfalt en woningen, dat industrieel erfgoed dreigt te sneuvelen, dat de sociale cohesie in wijken vermindert, dat verkeerspleinen en straten verstopt raken, dat het ambtenarenapparaat verkeerde afslagen neemt en het soms ook niet meer weet. Of het nu gaat om de Westelijke Ontsluiting, de verkeersrotonde Nieuwe Poort of het invoeren van betaald parkeren, steeds weer blijkt bouwen, bouwen, bouwen de basis te leggen voor het Amersfoortse burgerprotest.
Overwaarde
Bestuurders zien groei graag als een uitdaging. Voor wie al wat jaartjes prettig in de stad woont, is het een bedreiging. Amersfoorters vragen niet om voldoende betaalbare huizen want ze wonen over het algemeen al betaalbaar. Met een in ‘de goede tijd’ gekocht koophuis wanen zij zich bovendien spekkoper. Zolang de woningschaarste blijft, verzekert de overwaarde hen van aardig wat appeltjes voor de dorst. De vraag naar meer woningen komt niet van de Amersfoortse kiezer, maar van mensen van elders die zich ook graag enigszins betaalbaar in de Randstad willen vestigen.
Geen Soesterkwartierder vroeg om bebouwing van de Wagenwerkplaats. Een groot stadspark met wat kleinschalige bebouwing was hen veel liever geweest. Volkomen begrijpelijk en legitiem dat zij dus pissig worden als hun wijk groen moet inleveren als oplossing voor het uit de pan rijzende verkeer op De Nieuwe Poort. Geen bewoner van Liendert zit te wachten op een woontoren, dus hoe het college het ook aanvliegt altijd zal er bewonersprotest klinken. Wie zelf niet dadelijk met de auto via Stadsring richting Soest hoeft, ervaart niet dat de drukte daar ongezond toeneemt. Volkomen begrijpelijk dat hij er dus niet aan wil dat de Westelijke Ontsluiting als bypass vroeg of laat onontbeerlijk wordt.
De stad kent heel veel bewoners die de stad prima vinden zoals hij is. En geef ze eens ongelijk, niet voor niets willen nog zoveel andere mensen een plekje onder de Lange Jan.
'Amersfoort voor de Amersfoorters'
Het meest reële verwijt dat je de partijen uit de coalitie kunt maken, is dat zij bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen niet het eerlijke verhaal hebben verteld. Dat zorgen voor meer betaalbare woningen prachtig klinkt, maar dat dit wel ten koste gaat van de huidige kwaliteit van de stad. Lokale partijen hadden daarop kunnen wijzen, maar deden dat niet of nauwelijks. Ze zochten op andere onderwerpen de discussie. Het gevolg: ze bleven klein, of verdwenen geheel uit de raad. De laatste gemeenteraadsverkiezingen had moeten gaan over hoeveel groei Amersfoort nog aan wil en tegen welke prijs. Die discussie bleef uit.
Populisme hoort niet echt bij D66-stad Amersfoort. De populistische lokale partij die bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen campagne voert met de leus ‘Amersfoort voor de Amersfoorters’ zal het niet redden. Te plat, te weinig sociaal. Toch valt deze slogan te verdedigen. Amersfoort nam al meer dan genoeg verantwoording voor de onstuimige bevolkingsgroei in de Randstad. Het gaat niet om een Amersfoorts, maar om een landelijk probleem, dat daarom op regeringsniveau moet worden aangepakt, bijvoorbeeld met investeringen in krimpregio’s. En de kaart van duurzaamheid valt te spelen. Je bestrijdt de stikstofuitstoot als je alleen nog bouwt voor mensen die werken en wonen in de Amersfoortse regio.
Verkapte woede
In Amersfoort zal een populistische partij subtieler campagne moeten voeren. Maar ook weer niet zo subtiel dat het alleen lijkt te gaan om een project als de Westelijke Ontsluiting. De decennialange felheid waarmee actie wordt gevoerd tegen een stuk asfalt dat een einde maakt aan een nostalgische spoorwegovergang op de BW-laan, verraadt dat het om veel meer gaat dan het behoud van bomen alleen. Het is verkapte woede over een gemeentebestuur, dat maar doordendert en niet handelt vanuit het belang van de huidige inwoners. De kiezer pikte dit niet op. Begrijpelijk. In de krant emmerde het gevecht over de Westelijke Ontsluiting tot vervelends toe door. Een eindeloze soap met heel veel juridische haarkloverij en onbegrijpelijk veel neven-intriges over data en dassen.
De nostalgische spoorwegovergang op de BW-laan.
Bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen stemde Amersfoort vrijwel hetzelfde zoals het ook landelijk had gedaan. Men koos niet voor Astrid Janssen, maar voor Jesse Klaver, niet voor Kees Kraanen, maar voor Mark Rutte, stemde niet voor of tegen de WO, maar op de partij die in Den Haag het vertrouwen had gewonnen.
Populisme of onverschilligheid. Het populisme van ‘de bezem door dat zooitje’ brengt doorgaans weinig goeds, maar valt misschien toch nog te prefereren boven een totale desinteresse in lokale democratie. Het is aan de media om die belangstelling te voeden. Met gedegen achtergrondartikelen over de keuzes waarvoor de stad staat, met een verder kijken dan de op incidenten en emoties gerichte nieuwsneus lang is. De Stadsbron wil het goede voorbeeld geven met een eigen raadsanalist. Jeroen de Valk schrijft kritisch, maar wel zo dat de lezer wordt uitgedaagd om mee te denken over de complexiteit van de belangrijkste raadsbesluiten .
En het hopen is op sterke en verantwoordelijke lokale partijen, die de blik voorwaarts richten. Niet eindeloos blijven hangen en de publiciteit zoeken in wat anders en beter had gekund, maar constructief bijdragen aan een toekomstbestendige visie op de stad. En ja er zullen dingen fout blijven gaan. Hoort erbij, en het heeft een naam: groeistuipen.
Naschrift
P.s. De geciteerde koppen in de eerste alinea van dit artikel zijn inmiddels achterhaald. Over De Nieuw Poort komt overleg met de buurt, de historische bomen blijven waarschijnlijk behouden. Dat de gemeente de restauratie van Huize Randenbroek onmogelijk maakt, is een veel te eenzijdige voorstelling van zaken. De eigenaar houdt zich feitelijk niet aan voorschriften, en is daardoor in conflict geraakt met de gemeente. De aanbesteding van de rondweg is inderdaad mislukt, maar dat komt mede door de oppositie die er alles aan heeft gedaan om de aanbesteding te laten mislukken. De gemeente erkent dat de enquete over duurzaamheid al te sturend is, en gooit de resultaten in de prullenbak. Van verspilling van 7 miljoen met gasvrij Amersfoort is volgens het college geen sprake. Met argumenten is deze aanname weerlegd.