In de gemeenteraad van Amersfoort woedt momenteel een felle discussie over de plaatsing van windmolens op het industrieterrein Isselt. Dinsdagmiddag 14 mei 2024 was het weer zover. Vele bewoners, pandeigenaren en werkgevers uit de Isselt hebben via het inspreken bij de raad hun zorgen geuit over gezondheid, veiligheid en economische verliezen. College en een meerderheid van de raad lijken doof te zijn voor deze argumenten en wensen gebruik te maken van een geitenpaadje in de nog goed te keuren wetgeving op windturbines. Dit geitenpaardje houdt in dat een gemeente om zwaarwegende redenen mag afwijken van de gestelde normen. Door sommige tegenstanders wel de draaideurconstructie genoemd. Maar wat in de discussie in de raad volledig ontbreekt is het feit dat de beoogde windmolens vlak naast een van de 400 meest gevaarlijke (chemische) bedrijven komen te staan, namelijk het chemisch bedrijf Smit & Zn B.V. Hoe kan zo iets?
BRZO bedrijf
BRZO staat voor het Besluit Risico’s Zware Ongevallen (sinds 1 januari 2024 onderdeel van de Omgevingswet), dat de wettelijke bepalingen omschrijft waar het bedrijf en ook de gemeente zich aan dienen te houden om zware ongevallen te voorkomen. Het betreft bedrijven die met veel gevaarlijke stoffen werken. Deze stoffen kunnen giftig, ontvlambaar of explosief zijn. Als er met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen iets mis gaat, kan dat leiden tot grote gezondheidsrisico’s. De BRZO wetgeving is de Nederlandse vertaling van de Europese Sevezo-richtlijn. Deze richtlijn bestaat sinds 1982 (als gevolg van een chemische ramp bij Sevezo) en heeft tot doel het risico op industriële ongevallen te verkleinen, en de gevolgen voor mens en milieu te beperken.
In Nederland zijn alle bedrijven geïnventariseerd en er is een lijst samengesteld van ruim 400 bedrijven die vallen onder deze Sevezo richtlijn en daarmee ook onder de huidige Omgevingswet. Deze bedrijven worden jaarlijks geïnspecteerd en de inspectierapporten zijn openbaar. Het is de Veiligheidsregio Utrecht (VRU) die de regio monitort op onveilige, gevaarlijke plekken. Onderstaande grafiek geeft de meest belangrijke veiligheidsrisico’s in de regio Amersfoort.
Het bedrijf Smit & Zn. B.V. staat bijna onderaan en wordt dus niet tot een van de meest risicovolle objecten (bedrijven) gerekend. Benzinestations (zeker die met LPG) zijn het meest risicovol.
Smit & Zn. B.V.
In Amersfoort staat dus een van deze 400 gevaarlijke chemische bedrijven, namelijk Handelsmaatschappij A. Smit & Zn. B.V., gevestigd op de Neonweg 41, pal naast één van de geplande windmolens. Het familiebedrijf Handelmaatschappij A. Smit & Zoon B.V. is een producent van chemische specialiteiten en vettingsmiddelen met toepassing in de leerindustrie. Op de eigen site van het bedrijf omschrijven zij zichzelf als volgt:
Royal Smit & Zoon ontwikkelt en produceert duurzame chemische oplossingen voor de leerindustrie en is sinds de start in 1821 uitgegroeid tot een wereldwijd gerenommeerde speler. Smit en Codyeco, twee van onze dochterondernemingen, zijn bekende namen in nat-end en afwerking. Sinds 2020 levert Koninklijke Smit & Zoon ook duurzame bruiningsoplossingen, onder de nieuwe dochteronderneming Nera . Onze ambitie is om samen een duurzamere leerwaardeketen te creëren.
Wereldwijd heeft Koninklijke Smit & Zoon ruim 400 medewerkers. Ons hoofdkantoor is gevestigd in Weesp, Nederland en we hebben kantoren in Duitsland, Italië, China, India en Mexico.
Op basis van de gepubliceerde inspectierapporten kan worden geconstateerd dat het bedrijf zich keurig aan de regels houdt en er alles aan doet om rampen te voorkomen. De inspectie had geen klachten. Het bedrijf doet er dus alles aan om het gevaar voor de omgeving te minimaliseren.
Formaline en fenol
Uit de bijlagen bij aanmeldingsnotitie m.e.r.-beoordeling (Windturbines de Isselt) staat op pagina 153 (van 249 pagina’s) dat op het terrein van Smit formaline en fenol zijn opgeslagen. Op basis van een risicoanalyse van 6 oktober 2011, schat het Bureau Bosch & van Rijn de risico’s - ook bij domino-effecten door de combinatie met de windturbines- in als toelaatbaar.
Maar wie verder zoekt op internet vindt dat beide stoffen schadelijke effecten hebben, misschien niet alleen voor mensen, maar zeker voor dieren. Zo wordt van formaline gemeld dat deze bewezen kankerverwekkend is bij dieren; bij mensen is dit minder eenduidig vast te stellen.
Fenol zorgt voor onomkeerbare schade aan de huid. Lekkage en bluswater kunnen tot verontreiniging van het bluswater leiden. In 2010 werd in een risicoprofiel van dit bedrijf gemeld dat een grote brand wel een groot omgevingseffect zal kunnen hebben, maar pas na enige tijd.
Wet van Murphy
Het informatiepunt voor de leefomgeving zegt over de plaatsing van windturbines het volgende:
Bij het toelaten van windturbines op een locatie speelt externe veiligheid vaak een belangrijke rol. Windturbines kunnen door het afbreken van een blad, gondel of mastbreuk een risicobron zijn voor de omgeving. Instructieregels zorgen dat de risico's voor (beperkt) kwetsbare gebouwen en locaties aanvaardbaar is.
Er vindt dus een mogelijke opeenstapeling van gebeurtenissen plaats. Naast de al bestaande risico’s van een BRZO bedrijf komt het risico van een windturbine daar nog bovenop. Volgens de bekende wet van Murphy ("Anything that can go wrong, will go wrong") kan deze samenloop van omstandigheden zich voordoen. Een afbrekende windturbine die de opslagtanks beschadigt en de toevoerwegen belemmert. Statistisch wordt deze kans laag ingeschat (1 keer per 70.900 jaar). Rampenfilms werken vaak met deze wet van Murphy, waarbij een onverwachte samenloop van omstandigheden leidt tot rampen, die dan door een, vaak tegendraadse, held bestreden worden.
Bovenstaande afbeelding geeft de afstand tussen de beoogde windturbine en de opslagtanks van Smit weer.
Bij de wetgeving wordt uitgegaan van kansberekeningen, en met name de kans dat er burgerslachtoffers vallen (over milieuslachtoffers wordt minder gesproken). Volgens het door de gemeente Amersfoort ingeschakelde bureau is er geen vergroot risico van het bedrijf Smit dichtbij de windturbine. Toch wringt deze conclusie, want waarom mogen er geen huizen binnen een straal (2x de hoogte van de windturbine) staan, maar een chemisch bedrijf wel? De kans op afbreken van de windturbine is even groot, maar de gevolgen ervan kunnen enorm verschillen. Dit komt dus door de wetgeving die het belang van burgerslachtoffers zwaarder laat wegen, dan de (indirecte) gevolgen voor milieu.
Of deze berekening waar is kan ik niet beoordelen. Ik weet wel dat de kans op het winnen van de Staatsloterij 0,00001429 procent bedraagt, en deze maand viel de hoofdprijs wel in Amersfoort. Het probleem met dit soort kansberekeningen is dat het geen uitsluitsel geeft wanneer iets gebeurt. Daarnaast zijn dit soort berekeningen sterk afhankelijk van de aannames die gemaakt worden. Statistiek is niet altijd zekerheid.
Wat nu in de raad te zien is, is een conflict tussen een theoretische becijfering van bureaucraten en de gevoelsmatige beleving van direct betrokkenen. Beiden hebben niet de waarheid in pacht.