Jongeren zwaar belast met tolken: "Ik moest kiezen tussen school en familie"

door Mark Snoeck
13 juli 2022om 17:32u
pexels-evg-kowalievska-1170979.jpg

“Het maak niet uit hoe vaak het is, op school raak je elke keer verder achterop", zegt Mahdi, nu 23 jaar. Mahdi vertelt over de tijd dat hij met zijn ouders en broertje of zusje mee ging om te vertalen.

Zijn familie was nog maar net in Nederland, en er was niet overal een tolk beschikbaar om te helpen. Dus ging Mahdi mee naar de woningstichting, het gemeentehuis of de school van zijn broertje of zusje. Maar ook naar de tandarts en het ziekenhuis, want sinds de afschaffing van de tolkenvergoeding in de zorg in 2012, is de inzet van een tolk ook daar niet vanzelfsprekend.

Op 16-jarige leeftijd moest Mahdi vluchten voor de oorlog in Syrië. Helemaal alleen, want dat is makkelijker. Omdat hij een verblijfsvergunning kreeg, konden zijn ouders twee jaar later met zijn broertje en zusje naar Nederland komen. "En toen moest ik hen helpen”, vertelt Mahdi, “want ze wisten helemaal niets.” Mahdi daarentegen had Nederlands geleerd op school, en kon zijn ouders daarom begeleiden. "Ik sprak niet perfect Nederlands, nog steeds niet, maar ik kan mezelf wel redden. Je bent gewoon verantwoordelijk thuis."

Dat hij de zorg voor zijn familie op zich nam, vindt Mahdi vanzelfsprekend. "Ik had het leven zonder familie geproefd, en dat was helemaal niet lekker. Weet je, ik ben helemaal verliefd op mijn familie. Zij zijn alles voor mij."

Heeft de arts mij wel goed begrepen?

"Mijn moeder moest een keer voor een kleine operatie naar het ziekenhuis, en ik ging ook mee. Ze wisten dat mijn moeder geen Nederlands sprak, maar ze hadden geen tolk voor haar geregeld. Ze dachten dat ik tolk was. Als ik iets verkeerd zei, dan zou dat een grote fout tot gevolg kunnen hebben." Gelukkig liep alles goed af, besluit Mahdi. "Maar fijn was het niet. Het was wel een groot risico voor me."

"Stress is altijd aanwezig", zegt Mahdi. Maar vooral bij belangrijke gesprekken, zoals in de zorg, vertelt hij. "Als je moet vertalen voor je zusje bij de huisarts, dan ben je niet aan het vertalen om een jas te kopen, snap je? Dan maak je je wel zorgen. Dan ga je naar huis, en als je gaat slapen dan denk je: heb ik het wel goed gezegd? Heeft de arts mij wel goed begrepen? Daar heb ik soms wel stress van gehad."

Alleenstaande minderjarige vluchtelingen

Mirjam Beeuwkes is integratiebegeleider #JONG bij Integratiewerk en begeleidt ook jongeren zoals Mahdi. Amv's noemen zij ze: alleenstaande minderjarige vluchtelingen. Tolken is de voornaamste mantelzorgtaak waarmee deze groep belast is, zegt Beeuwkes, hoewel de zorg voor familie zich niet beperkt tot deze taak alleen. “Dit zijn vaak jongeren die hier al langer zijn omdat ze als minderjarige zijn gekomen, en dan gezinshereniging aanvragen. En dan komen hun ouders of broers en zussen er achteraan. Die beginnen dan natuurlijk bij nul, en dan is die jongere toch een soort gids."

In Amersfoort zijn er op dit moment tussen de 30 en 40 amv's die relatief zwaar belast zijn met tolken en mantelzorg, en dat is dan inclusief meerderjarige vluchtelingen tot ongeveer 25 jaar. Dit aantal is gebaseerd op het aantal amv's op het Taalcentrum, de school voor niet-Nederlandssprekende jongeren tot 18 jaar, en cijfers van Integratiewerk.

"Maar deze aantallen wisselen nogal”, zegt Marloes Regeer, leerlingbegeleider op het Taalcentrum. Dit komt omdat het aantal jongeren in de regio onder meer afhankelijk is van hoeveel jongeren Stichting Nidos hier kan huisvesten. Dat is de organisatie die de voogdij heeft over minderjarige vluchtelingen en asielzoekers. “In Leusden zou er bijvoorbeeld nog een opvanghuis openen voor 45 van deze jongeren. Als dat was doorgegaan, hadden we er ineens drie volledige klassen bij gekregen. Maar dat ging niet door.”

Landelijke cijfers van jongeren en kinderen die tolken voor familie, in de zorg of daarbuiten, zijn er niet. Volgens voorlopige cijfers van het CBS waren er vorig jaar 2.150 amv's in Nederland. Maar dit zijn alleen minderjarige jongeren, terwijl het tolken pas begint na gezinshereniging, en dan kunnen jongeren inmiddels ook meerderjarig zijn. Bovendien zijn er ook nog andere groepen die tolken voor familie, zoals kinderen van ouders die wel gezamenlijk in Nederland zijn aangekomen.

Kiezen tussen school en tolken

Voor de groep amv’s heeft het tolken gevolgen voor de schoolprestaties, zegt Marloes Regeer. Zij ziet een duidelijk verschil tussen de groep amv's en kinderen die tegelijk met familie zijn gekomen: "Daar zitten natuurlijk ook kinderen bij die wel eens absent zijn, maar dat is dan de uitzondering, terwijl het bij amv's juist de regel is."

Mahdi miste wekelijks uren op het Taalcentrum - waar hij Nederlands leerde - omdat hij met zijn ouders meeging om te tolken. Gemiddeld zo'n 3 à 4 uur per week, denkt hij. “Als je net in Nederland bent moet je vaak naar het gemeentehuis. En ik moest mee voor gesprekken met docenten op de school van mijn broertje en zusje, want zij spraken geen Nederlands. Ik moest dus kiezen.” Naast de gemiste uren, leden zijn schoolprestaties ook onder de zorgen die hij had om zijn familie, vertelt Mahdi. "Daardoor kun je je niet meer focussen op school.”

Op het Taalcentrum stromen jongeren na ongeveer twee jaar door naar het reguliere onderwijs. Mahdi ging naar het MBO. Maar nog voordat hij daar het eerste jaar had afgemaakt besloot hij te stoppen. Zijn Nederlands had onvoldoende basis om op voort te bouwen vond hij: "Ik had liever gehad dat mijn Nederlands beter was. Ik heb vrienden die net zo lang in Nederland zijn en beter Nederlands spreken dan ik. Ze hebben al die grammatica niet gemist op school, maar ik wel. Dus ik ben gaan werken. En zo kon ik ook meer aan mijn familie geven. Want wat je van een uitkering krijgt, dat is niet genoeg."

Ouder voor de ouders

Mirjam Beeuwkes ziet ook dat de mantelzorg vooral ten koste van school gaat. “Ze doen eigenlijk wat een normale jongere zou moeten doen: stage, een bijbaantje, en dagelijks naar school”, legt Beeuwkes uit. “En dan komen er allerlei brieven, DigiD’s, sms-codes, je kunt het zo gek niet bedenken. In eerste instantie zijn ze een soort ouder voor de ouders en de jongere broertjes en zusjes.” Ze komen vaak klem te zitten tussen verwachtingen op school, thuis en de maatschappelijke begeleider van Integratiewerk, zegt Beeuwkes. "Het is allemaal belangrijk en dat is ook echt zo. Alleen het kan niet allemaal samen.”

De impact van het mantelzorgen komt volgens Marloes Regeer nog eens bovenop een zware periode die aan gezinshereniging vooraf gaat. Het verzuim in de periode ná gezinshereniging komt voor een groot deel omdat ze moeten tolken, zegt Regeer. “Maar daarvoor ligt het verzuim ook al hoog. Voordat hun ouders er zijn kunnen ze soms door stress niet slapen. Dan schatten we kinderen in het begin lager in, en op het moment dat alles met hun ouders is geregeld, zien we in één keer dat ze gewoon veel beter kunnen leren dan we dachten.”

taalcentrum2.jpeg

Het Taalcentrum in Amersfoort, waar jonge vluchtelingen Nederlandse les krijgen. Foto: Mark Snoeck

Kindtolk bij de huisarts

In de zorg is het ongewenst dat kinderen voor familie vertalen, maar in de praktijk gebeurt het wel. "Dat is niet ideaal, nee”, zegt Ilse Verhage, huisarts in de wijk Liendert. “Ik probeer het eigenlijk te voorkomen." Want een huisarts bespreekt onderwerpen die niet bij een kind thuishoren, stelt Verhage. "Ik heb een keer meegemaakt dat er een echtpaar kwam om te vertellen dat ze ongewenst zwanger waren. En daar zat een kind van 13 bij die dat aan mij moest gaan vertellen. Dat is echt heel onwenselijk.” Ook vertalen kinderen niet neutraal, ziet Verhage. "Jongeren hebben vaak eigen ideeën over wat goed is voor hun ouders. Dat speelt dan een rol in het vertalen.”

Huisarts Marnix van der Leest komt kindtolken vooral tegen op de huisartsenpost. Hij benadrukt hoe belangrijk goede vertaling is. “Taal speelt een rol in hoe goed je je kan uitdrukken in wat er aan de hand is. Dat kan echt invloed hebben op de kwaliteit van zorg. Ik vind het een hele verantwoordelijkheid voor kinderen.”

Vergoeding

Verhage laat het tegenwoordig minder gebeuren dat kinderen vertalen. Dat kan omdat ze een alternatief voorhanden heeft: "Sinds een aantal jaar kunnen wij door het Fonds Achterstandswijken gratis een tolk bellen. Als er een taalbarrière is dan bied ik altijd aan om te bellen. Als mensen dat eenmaal weten dan nemen ze hun kind niet meer mee.”

Voor sommige zorgverleners bestaat er dus een vergoeding voor de inzet van tolken, zoals voor huisartsen in achterstandswijken, of in de GGZ, waar er sinds dit jaar weer vergoeding mogelijk is voor volwassen cliënten. Maar in veel gevallen bestaat er geen vergoeding.

Wel is de regering dit jaar een onderzoek gestart naar de praktische uitvoerbaarheid en financiering van tolken in de zorg. In een eerste verkennende studie van adviesbureau Berenschot, in opdracht van het ministerie van VWS, blijkt alvast dat als er behoefte is aan een tolk in de zorg, deze in 43% van de gevallen nooit wordt ingezet, en in 29% van de gevallen zelden.

Evenwichtskunstenaar met 100.000 ballen

Volgens Mirjam Beeuwkes kan de inzet van tolken een groot verschil maken voor jongeren: "Dan word je veel minder afhankelijk van deze jongeren, en krijgen ze meer ruimte. Dan kunnen ze gewoon de dingen doen die belangrijk zijn voor hun eigen ontwikkeling: naar school, stage en naar hun bijbaan."

Dat Mahdi veel moest missen op school vindt hij niet erg, maar de gebrekkige inzet van tolken vindt hij wel een probleem. "Als je net in Nederland bent, dan is alles nieuw voor je. Je bent in een totaal andere wereld. Iedereen wil goed Nederlands praten, maar het lukt gewoon niet iedereen.” 

Ondanks alle achterstand komen veel jongeren er volgens Marloes Regeer toch wel bovenop. “Ik vind dat knap. Ze zijn helemaal alleen hier naartoe gekomen en hebben grote risico’s genomen om familie een betere toekomst te gunnen. Bij een groot deel zie je echt dat ze hun best doen om ook nog een opleiding te doen, omdat ze weten dat het belangrijk is. Als een soort evenwichtskunstenaar die 100.000 ballen in de lucht houdt.”

De familie van Mahdi spreekt inmiddels voldoende Nederlands om op eigen benen te staan, en zijn broertje en zusje doen het goed op school. Mahdi droomde ervan om tolk te worden, maar die droom moest hij laten varen. Maar hij is nu succesvol als kapper. "Ja, weet je, ik kijk nooit naar achter. En ik heb het nu beter dan veel mensen", zegt hij.

Mahdi is trots op wat hij voor zijn familie heeft kunnen doen, en zijn familie is trots op hem. "Ik heb het met liefde gedaan. Mijn familie is dankbaar, maar ze hoeven niet dankbaar te zijn. Als je familie hulp nodig heeft dan help je toch gewoon?"

Tolkenvergoeding

In 2011 schreef toenmalig minister Schippers aan de Tweede Kamer: “Patiënten/cliënten (of hun vertegenwoordigers) zijn zelf verantwoordelijk voor het machtig zijn van de Nederlandse taal.” In 2012 werd de tolkenvergoeding de zorg afgeschaft.

Op dit besluit kwam veel kritiek. Uiteindelijk werd vorig jaar in de Tweede Kamer een motie aangenomen met het verzoek ‘de voor- en nadelen en praktische uitvoerbaarheid voor zorgverleners en zorgaanbieders van de verschillende vormen van bekostiging’ van professionele tolken in de zorg in kaart te brengen. Het onderzoek van Berenschot is de eerste stap in de uitvoering van de motie. Minister Kuipers zegt na de zomer met vervolgstappen te komen.

Om privacyredenen is de naam van Mahdi gefingeerd. Zijn echte naam is bekend bij de redactie.

bijsluiter

Mark Snoeck is freelance journalist bij de Stadsbron.

De afgelopen maanden deed de Stadsbron samen met Bureau Spotlight in Ede en de Balie Live Journalism in Amsterdam onderzoek naar (jonge) mantelzorgers. Bekijk de voorstelling van het onderzoek in de Lieve Vrouw terug en lees hier alle verhalen die uit dit onderzoek verschenen zijn:

Commerciële mantelzorgmakelaars stappen in het gat dat de gemeente laat vallen

Op adem komen van het zorgen: bijna niemand maakt er gebruik van

Jonge mantelzorger onbekend op Amersfoortse scholen

"Ik zorgde dat ik niet op de radar kwam"

Jonge mantelzorger onvoldoende in beeld

bronnen

Alleenstaande minderjarige vreemdeling; nationaliteit, geslacht en leeftijd (CBS)

Foto's: Mark Snoeck en Pexel. De mensen op de foto komen niet voor in het verhaal.

    nog geen reacties

(maak u bekend met uw volledige naam)

opmerkingen

Steun de Stadsbron!

U steunt ons met een gift via IDeal al met een bedrag vanaf 2 euro per artikel.

Draag bij!